পুনৰীক্ষণ-(৩০) দ্বিতীয় খণ্ডঃ নবেম্বৰ ২০১৫ : পৰ্যালোচক- মিনুৰেখা গগৈ

আখৰুৱা : literati গোটৰ কবিতাৰ পৰ্যালোচনাঃ 
পুনৰীক্ষণ-(৩০) দ্বিতীয় খণ্ডঃ নবেম্বৰ ২০১৫
পৰ্যালোচক- মিনুৰেখা গগৈ
আখৰুৱাৰ ত্ৰিশ সংখ্যক 'পুনৰীক্ষণ'ৰ প্ৰথম খণ্ডৰ পিছত এইবাৰ আগবাঢ়িছো শিতানটোৰ দ্বিতীয় খণ্ডলৈ।
প্লেটোৱে কৈছিল," যিবোৰে কবিতা ৰচনা কৰে তেওঁলোকক যেন সৰস্বতীৰ আত্মাই লম্ভেহি । সেই অতিলৌকিক আত্মাই আহি কবিৰ আলফুলীয়া আৰু কুমাৰী আত্মাত প্ৰৱেশ কৰেহি ,উন্মত্ততাৰ দ্বাৰা অনুপ্ৰাণিত কৰে আৰু গীতিকবিতা তথা অন্যান্য কাব্যৰূপ জগাই তোলে ।"
কবিয়ে কল্পনাৰ পাখি মেলি সৰগ মৰত সকলোতে ভ্ৰমি তাৰ অমিয়া মাধুৰী বুটলি আনি পাঠকলৈ আগবঢ়ায় । কবিৰ কল্পনাত আমাৰ এই জগতখনে অন্যধৰণে দেখা দিয়ে । কবিৰ বাবে আমি বাস কৰা পৃথিৱী নামৰ গ্ৰহটো হৈ পৰে বসুমতী আই ,ৰাতি পোহৰ বিলোৱা চন্দ্ৰ নামৰ উপগ্ৰহটো হৈ পৰে জোনবাই । কবিৰ কল্পনাত সুন্দৰী নাৰীৰ মুখখন হৈ পৰে পূৰ্ণিমাৰ জোন ,হাত দুখন পদুমৰ ঠাৰি ,দাঁতবোৰ ডালিমৰ গুটি। সুন্দৰীয়ে হাঁহিলে সেই হাঁহিত মুকুতা সৰা দেখে কবিয়ে। কান্দিলেও দুচকুৰ পৰা দুটি নিজৰাহে বৈ অহা দেখে। কবিয়ে আনন্দতো কবিতা লিখিব পাৰে, গভীৰ দুখতো লিখিব পাৰে। সমাজৰ কোনো এটা দিশে যেতিয়া কবিৰ হৃদয়ত ক্ৰিয়া কৰে, তাৰ প্ৰতিক্ৰিয়া কবিৰ কলমেৰে নিগৰে।
বঙালী কবি জীৱনানন্দৰ মতে- "কবিৰ পক্ষে সমাজক বুজাৰ দৰকাৰ, কবিতাৰ অস্থিৰ ভিতৰত থাকিব ইতিহাস চেতনা আৰু মৰ্মত থাকিব পৰিচ্ছন্ন কালজ্ঞান।" সেই কবিতাবোৰ পঢ়ি যেতিয়া পাঠকে নিজক বিচাৰি পায়, তেতিয়া কবিতাবোৰ কেৱল কবিৰ নিজা হৈ নাথাকে, পাঠকৰো হৈ পৰে। তাতেই আছে কবিতাৰ সাৰ্বজনীনতা।
যিহওঁক, 'পুনৰীক্ষণ'ৰ দ্বিতীয় খণ্ডৰ বাবে প্ৰথমতেই হাতত তুলি লৈছো গোটৰ নতুন সদস্য তথা কবি চন্দ্ৰামিতা পৰাশৰৰ "ইচ্ছাৰ মৰ্যদা" নামৰ কবিতাটো।
|| ইচ্ছাৰ মৰ্যদা ||_________কবিঃ চন্দ্ৰামিতা পৰাশৰ
তোমাৰ দৰে মই
খুলি চাব পৰা হ'লে সমাজতন্ত্ৰৰ
প্ৰতিখন বেৰ
চুই চাব পৰা হ'লে বেৰত খোদিত
ৰীতি নীতিৰ
প্ৰতিটো ভাস্কৰ্য্য
অন্ততঃ
কিছু আক্ষেপ
কিছু হুমুনিয়াহ
কিছু লুনীয়া দুখে
মৌন ব্ৰতেৰে উদযাপন
�কৰিলেহেঁতেন
এই জীৱন ||
সেয়া নহ'ল……
নীলা বেদনা হালধীয়া হৈ
ৰঙা কৰি পেলাই� কলিজা
কলিজাৰ আঁহে আঁহে সোমাই
নাৰীত্ব লাভৰ
গভীৰ যন্ত্ৰনা
তোমাৰ
অনুভৱৰ বাহিৰ
কিছু অসংযত চিন্তা/
#
তোমাৰ দৰে মই
হাঁহো মাতো গান গাও……
উশাহত অম্লজান নিশাহত কার্বন
ৰাতিৰ
�টোপনি
দুপৰীয়াৰ ভোক…
ভিন্নতা মাত্ৰ
আংগিক বৰ্ণমালাৰ
এক সৰু ব্যাকৰণৰ\\
#
সহজ সমিধান দিবা ৰঙা কলিজাৰ…
উতলা তেজ বাগৰি … লেতেৰা হ'লে… তোমাৰ ভাস্কর্য্য খোদিত… সমাজতন্ত্ৰৰ বেৰ…
ন'কবা মোক…
নাৰী তুমি ৰহস্যবাদী… জ্ঞাগ্যসেনী……\
এই কবিতাটিৰ জৰিয়তে কবিয়ে পুৰুষতান্ত্ৰিক সমাজখনৰ প্ৰতি বিক্ষোভ প্ৰদৰ্শন কৰিছে। পুৰুষতান্ত্ৰিক সমাজত পুৰুষৰ বাবে ক'তোৱেই কোনো বাধা নাথাকে, কিন্তু নাৰীৰ বাবে আছে পদে পদে বাধাৰ প্ৰাচীৰ। এই প্ৰাচীৰ ভঙাৰ সাহস সকলো নাৰীৰ নাথাকে, যিয়ে সাহস কৰে তেওঁও হ'বলগীয়া হয় আলোচনাৰ পাত্ৰ। প্ৰাচীৰৰ মাজত আৱদ্ধ জীৱন যাপনৰ বেদনা ভুক্তভোগীয়েহে জানে। পুৰুষে নুবুজে সেই অনুভৱ।
" নীলা বেদনা হালধীয়া হৈ 
ৰঙা কৰি পেলায় কলিজা
কলিজাৰ আঁহে আঁহে সোমাই
নাৰীত্ব লাভৰ গভীৰ যন্ত্ৰণা
তোমাৰ অনুভৱৰ বাহিৰ 
কিছু অসংযত চিন্তা"
এই স্তৱকটিত ব্যৱহাৰ কৰা "তোমাৰ" শব্দটোৱে পুৰুষসমাজকে প্ৰতিনিধিত্ব কৰিছে। কবি যদিও নিজেও এগৰাকী নাৰী, কবিতাটিত তেওঁ কেৱল নিজৰ কথা নকৈ সমগ্ৰ নাৰীসমাজৰ কথাই ক'ব বিচাৰিছে। 
পুৰুষ -নাৰী বুলি ইমান ভেদাভেদ, ইমান অবিচাৰ? পুৰুষ আৰু নাৰীৰ পাৰ্থক্যনো কিহত? কবিয়ে কৈছে,
"তোমাৰ দৰে মই হাঁহো মাতো গান গাওঁ/ উশাহত অম্লজান নিশাহত কাৰ্বন/ ৰাতিৰ টোপনি ,দুপৰীয়াৰ ভোক"
অথচ ভিন্নতা আছে। এই ভিন্নতা মাত্ৰ
"আংগিক বৰ্ণমালাৰ, 
এক সৰু ব্যাকৰণৰ।"
নাৰীবাদৰ স্পষ্ট সুৰ প্ৰতিধ্বনিত হোৱা সঠিক শিৰোনামাৰ এইটো এটা সুখপাঠ্য কবিতা। কবিয়ে শেষৰ ফালে কৈছে এনে অবিচাৰত যদি কেতিয়াবা নাৰীৰ অৱদমিত নাৰীত্ব সাৰ পাই উঠে-
"নক'বা মোক
নাৰী তুমি… ৰহস্যবাদী, জ্ঞাগ্যসেনী।"
এই 'জ্ঞাগ্যসেনী' শব্দটোৰ দ্বাৰা কবিয়ে কি বুজাব বিচাৰিছে সেয়া কিছু অস্পষ্ট হৈ ৰ'ল । যদি দ্ৰৌপদ্ৰীক বুজাইছে মোৰ বোধেৰে হ'ব লাগিছিল যাজ্ঞসেনী --যজ্ঞৰ পৰা উদ্ভুত। দ্ৰৌপদীয়ে কৌৰৱৰ ৰাজসভাত লাঞ্চিতা হোৱাৰ প্ৰতিবাদত দুঃশাসনৰ মৃত্যুৰ সময়লৈকে মুক্তকেশী হৈ থাকিছিল ।
এনে এটি সুন্দৰ কবিতাৰ বাবে কবিলৈ শুভকামনা জনালোঁ।
_____________________________________________
আলোচনাৰ বাবে বাছনি কৰা আনটো কবিতা হ'ল গুণকৃষ্ণ কোঁচৰ 'সুৰ সংগ্ৰামী' নামৰ কবিতাটো। এই কবিতাটি আমাৰ সকলোৰে শ্ৰদ্ধাৰ প্ৰাতঃস্মৰণীয় শিল্পী ভূপেন হাজৰিকাদেৱৰ মৃত্যুতিথি উপলক্ষে গোটট প্ৰকাশ হৈছিল। সেই উপলক্ষে এনেধৰণৰ বহুকেইটা কবিতা গোটলৈ আহিছিল, আটাইবোৰ কবিতাৰে ভাব, ভাষা ভিন্ন আছিল যদিও উদ্দেশ্য আছিল অভিন্ন। সেয়ে কেৱল সিবোৰৰ মাজৰ পৰা এটা কবিতাহে আলোচনা কৰিবলৈ লোৱা হৈছে।
সুৰ সংগ্ৰামী_______কবিঃ গুণকৃষ্ণ কোঁচ
মাটি আৰু মানুহৰ সুৰ
বুকুত কঢ়িয়াই ফুৰিছিল তেওঁ 
ৰাজপথ এৰি জনতাৰ আলিয়েদি
বাটকুৰি বাই 
জনতাৰ সতে গাইছিল 
মানৱতাৰ জয়গান।
জাতি মাটিৰ সুৰেৰে 
দেখুৱাইছিল মানুহক মুকুতিৰ সপোন
সৰ্বহাৰাৰ সৰ্বস্ব ঘুৰাই অনাৰ
পণ লৈছিল । 
মিছিছিপি ভল্গাৰ পৰা লৌহিত্যলৈকে 
বান্ধিব খুজিছিল এনাজৰীৰে একতাৰ
মোৰ আইৰ বুকুত জুই লাগিলেই
ঢপলিয়াই আহিছিল তেওঁ
সুৰেৰে নুমুৱাইছিল বুকুৰ জুই
শীতল ঠেৰেঙা লগা মোৰ আইৰ বাবে
তেওঁৰ গান আছিল পূৱাৰ কাঁচিয়লি ৰ'দ
সুৰৰ জোলোঙাটোৰ পৰা তেওঁ 
ভগাই দিছিল আৰ্তজনক
সাহস আৰু প্ৰেৰণা 
আঁজলি ভৰাই । 
জাতি মাটিৰ সুৰেৰে 
আইৰ বুকু জীপাল কৰা মানুহজন আজি
সুৰৰ জগততে নিতালে শুই আছে
হ'লেও জাতিক জগোৱা গানবোৰ
আমাৰ মাজতে আছে....।
সুধাকণ্ঠৰ বিষয়ে নতুনকৈ কাকো ক'ব নিশ্চয় নালাগে। তেওঁ আছিল জনতাৰ প্ৰাণ। তেওঁৰ গীতৰ সুৰত মূৰ্ত হৈ উঠিছিল মানৱতাৰ জয়গান। সুৰৰ এনাজৰীৰে তেওঁ জনগণক একতাৰ ডোলেৰে বান্ধি ৰাখিব পাৰিছিল। জাতি আৰু মাটিৰ গীত গাই তেওঁ ঘূৰাই আনিব বিচাৰিছিল সৰ্বহাৰাৰ সৰ্বস্ব। মানুহে মানুহৰ বাবে ভাবিব পৰাৰ, কান্দিব পৰাৰ আবেদন আছিল তেখেতৰ প্ৰতিটো গানত। যদিও সেইজনা জনতাৰ শিল্পী আমাৰ মাজত এতিয়া নাই, তেওঁ সুৰ এটি হৈ জনতাৰ প্ৰাণে প্ৰাণে সোমাই আছে। এই কথাখিনিকে বৰ সুন্দৰভাৱে কবিগৰাকীয়ে কবিতাটোৰ দ্বাৰা প্ৰকাশ কৰিছে আৰু মহান শিল্পীগৰাকীলৈ শ্ৰদ্ধা যাচিছে। কবিৰ কলমেৰে আৰু অধিক সুন্দৰ সুন্দৰ কবিতাৰ সৃষ্টি হওঁক তাকে কামনা কৰিলোঁ। 
________________________________________________
এইবাৰ আলোচনা কৰিবলৈ বাছনি কৰিছো আখৰুৱাৰ আন এগৰাকী সদস্য তথা কবি জ্যোতিষ কুমাৰ দেৱৰ এটি কবিতাটি।
শৈশৱৰে দিন___________________কবিঃ জ্যোতিষ কুমাৰ দেৱ
আকৌ এবাৰ মোক আনি দিয়া
শৈশৱৰে সৌ দিনবোৰ ধেমেলিয়া
পখীৰ গীতৰ দৰে সুৰ সমলিত
ফুলৰ সুবাসেৰে আটকধূনীয়া
খোঁজৰ থৰকতে উলাহৰ নাচোন
মুখৰ মাতেৰে হয় সকলো আপোন
চকুত ভৱিষ্যতৰ ৰঙীন সপোন
মনবোৰ যেন জিকাফুল হালধীয়া
নদীৰ সোঁতৰ দৰে বোৱতি দিন
জিলমিল জোনাক নিশাৰ লেখিয়া
পেংকাটি কাটি চাইকেল চলাই ফুৰা
দাংগুটি দিনটো খেলি বিভোৰ হোৱা
একে উঁশাহতে নৈক পাৰাপাৰ কৰি
তিয়নিৰে খেপিয়াই মাছ ধৰি লোৱা
উলাহৰ গীত জুৰি সুৰে বেসুৰে গাই
লগে ভাগে কেনে হৈছিলো মতলীয়া
এই কবিতাটি পাঠ কৰিলে পাঠক নিজে-নিজেই গুচি যাব নিজৰ শৈশৱৰ দিনবোৰলৈ। ধুনীয়া সুৰ এটাৰে বান্ধি ৰখা কবিতাটি পঢ়ি আমনি নালাগিব। এই কবিতাটি গীতিকবিতাৰ শাৰীত পৰিব নিশ্চয়। গীত নহয়, কিন্তু গীতৰ দৰেই লগা কোমল কোমল শব্দবোৰ পঢ়ি গ'লে হৃদয়ত গানৰ অনুৰণন তোলা কবিতাবোৰেই জানো গীতি-কবিতা নহয়? ডঃ কৰবী ডেকা হাজৰিকাৰ ভাষাত,"গীতি-কবিতাৰ লগত গানৰ সমন্ধ নাই। গান হ'ল গীতিকাৰৰ সুৰ নিৰ্ভৰ ৰচনা, কিন্তু গীতি-কবিতা হ'ল ব্যক্তিগত অভিজ্ঞতাৰ প্ৰাঞ্জল অভিব্যক্তি।.......ইয়াত সমগ্ৰ মানৱ জীৱনৰ চিন্তাধাৰাৰ ইংগিত নাথাকে, থাকে একক কবিপ্ৰাণৰ ব্যক্তিগত সুখ-দুখ, আশা-নিৰাশাৰ বাতৰি। আত্মবিভোৰ কবিৰ প্ৰাণ স্পন্দনেৰে এইবোৰ স্পন্দিত।"
এই কবিতাটিত কবিয়ে কোনোবা কাহানিবাতে এৰি থৈ অহা শৈশৱৰ মধুময় স্মৃতিবোৰ ৰোমন্থন কৰি পুলকিত হৈ উঠিছে। কবি হৈ পৰিছে নষ্টালজিক। সেই অনুভৱৰ আকৰ্ষণৰ পৰা নিজকে মুক্ত কৰিব নোৱাৰি কবিয়ে কৈ উঠিছে,
"আকৌ এবাৰ মোক আনি দিয়া
শৈশৱৰে সৌ দিনবোৰ ধেমেলীয়া।"
কিন্তু শৈশৱ জানো আহিব ঘূৰি! শৈশৱ, কৈশোৰ, যৌৱন পাৰ হৈ আহিব এদিন বৃদ্ধত্ব। আৰু এদিন বিদায় ল'ব ইহজগতৰ পৰা। এনেদৰেই চলি থাকিব জীৱনৰ পৰিক্ৰমা। সকলোৱে জানে এই কথা। তথাপিতো মানুহবোৰ অতীতমুখী হৈ পৰে কেতিয়াবা কেতিয়াবা আৰু শৈশৱৰ সোঁৱৰণৰ মাজত বিচাৰি লয় আনন্দ। সুন্দৰ কবিতা এটা আমাক উপহাৰ দিয়া বাবে কবিলৈ ধন্যবাদ জনালোঁ আৰু আজিৰ এই খণ্ডটি ইয়াতে সামৰিলোঁ।
ধন্যবাদ,
মিনুৰেখা গগৈ
৫ ডিচেম্বৰ ২০১৫
__________________________ক্ৰমশঃ_________________________
টোকাঃ 'পুনৰীক্ষণ' শিতানত সন্নিৱিষ্ট কবিতাসমূহৰ বানান আদি পৰ্যবেক্ষকৰ দ্বাৰা শুধৰণি কৰা নহয়। সিবোৰ শুধৰোৱাৰ দায়িত্ব কবিসকলৰ ওপৰত ন্যস্ত থাকিব। পৰ্যালোচনাৰ ক্ষেত্ৰত থকা যিকোনো বানানৰ ভুল মাননীয় পাঠকসকলে দেখুৱাই দিলে, সিবোৰৰ শুধৰণি পৰ্যবেক্ষক বা ব্যৱস্থাপকে কৰিব। সেয়ে বানানৰ ভুল সমূহ উনুকিয়াই দিবলৈ মাননীয় পাঠকসকললৈ বিনম্ৰভাৱে অনুৰোধ কৰা হ'ল।
ধন্যবাদ।
মনোহৰ দত্ত
ব্যৱস্থাপক, 'পুনৰীক্ষণ' শিতান।
আখৰুৱা : literati গোট।
৫ ডিচেম্বৰ ২০১৫