অন্ততঃ

#অন্ততঃ

তত্বগধুৰ উপন্যাসখনৰ শেষ আমেজ
শুকান শেৱালিৰ কাঢ়া গোন্ধত
চাট্ কৰি মনত পৰে---

একা-বেঁকা পথেৰে যাওঁতে
সন্ধ্যা বেঁকাকৈ ফুলা তোৰ ডালিম হাঁহিটো
হোষ্টেলত ধাৰকৈ খোৱা বাঁহগাজৰ আঁচাৰ

এতিয়াও চেপে মনটো
সাতদিনীয়া কেঁকোৰা পোৱালিৰ দৰে

ধামকৈ খুন্দিয়াই আধাপোৰা কলিজাটো
গাঁওৰ নৈখনত এতিয়া বালি, পানীতকৈ বয় যে বেছি!

🖋কিশোৰ দাস

শব্দ-সন্ধান (৩৩) :

শব্দ-সন্ধান (৩৩) :

-আখৰুৱাৰ 'শব্দ-সন্ধান' শিতানত আনকেইবাৰৰ দৰে এইবাৰো ভাষা বিষয়ক এটি মূল্যৱান লেখা প্ৰকাশ কৰা হৈছে। আমাৰ অনুৰোধমৰ্মে এই লেখাটি আগবঢ়াইছে 'শব্দ- সন্ধান'ৰ মুখ্য উপদেষ্টা ড° খগেশ সেন ডেকা মহোদয়ে। ভাষা সম্পৰ্কীয় এই লেখাটোৰ জৰিয়তে ভাষা চৰ্চাকাৰীসকল উপকৃত হ'ব বুলি আমি আশা কৰিলোঁ।

'আখৰুৱা' গোটৰ 'শব্দ-সন্ধান' শিতানৰ তৰফৰপৰা ধন্যবাদেৰে-

ড° দীপালী বৰা (মুখ্য ব্যৱস্থাপক )
সূৰ্য্য বৰা (সহযোগী ব্যৱস্থাপক)
____________________________
°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°

০০শূন্য বিভক্তি আৰু স্বভাৱসিদ্ধ স্ত্ৰীলিংগ:
~~~~~~~~~~~~~~
- ড° খগেশ সেন ডেকা

(মোৰ ছাত্ৰ স্থানীয় দুগৰাকী বন্ধুৱে মোলৈ দুটা প্ৰশ্ন পঠিয়াইছিল ৷ প্ৰশ্ন দুটাৰ প্ৰথমটো হ'ল অসমীয়াত শূন্য বিভক্তি বা শূন্য প্ৰাকৃতি (Zero morpheme)-ৰ ধাৰণা আৰু দ্বিতীয়টো স্বভাৱসিদ্ধ স্ত্ৰীবাচক অসমীয়া শব্দ ৷ ঘৰৰ পৰা আঁতৰত থকা বাবে মোৰ হাতত বৰ্তমান কিতাপ-পত্ৰ নাই ৷ তথাপি তেওঁলোকক নিৰাশ নকৰি সামান্য জ্ঞান আৰু স্মৃতিৰ ওপৰতে ভিত্তি কৰি প্ৰশ্ন দুটাৰ উত্তৰ দিবলৈ লৈছোঁ ৷ ভুল থাকি যাব পাৰে, সেয়ে সকলোৰে সহযোগিতা আশা কৰিছোঁ ৷)

০শূন্য বিভক্তি :
••••••••••••••

-প্ৰাচীন ভাৰতীয় ব্যাকৰণকাৰসকলৰ মতে, "বিভক্তিযুক্ত শব্দই পদ ৷" অৰ্থাৎ, পদ হ'বলৈ শব্দত বিভক্তিৰ সংযোগ অপৰিহাৰ্য আৰু পদেহে বাক্য ৰচনা কৰিব পাৰে ৷ সেই কাৰণে ভাষা একোটাৰ বিভক্তিসমূহক সেই ভাষাৰ "ব্যাকৰণগত বিষয়" (Grammatical category) বোলা হয় ৷ পদৰ এই সংজ্ঞা আজিকোপতি মানি অহা হৈছে ৷ কিন্তু কোনো কোনো ক্ষেত্ৰত বিভক্তিৰ সংযোগ অবিহনেই শব্দ একোটা পদৰূপে বাক্যত ব্যৱহাৰ হোৱা দেখা যায় ৷ এনে শব্দক পদৰ মৰ্যাদা দিবলৈ তাৰ সৈতে ০- বিভক্তি লগ লগা বুলি ধৰি লোৱা হয় ৷ অৰ্থাৎ, য'ত একো যোগ হোৱা নাই, তাত '০' যোগ হৈছে ৷ কথাখিনি দুটিমান উদাহৰণেৰে স্পষ্ট কৰা যাওক :
"বাস্তৱে ভাত খাইছে ৷"
এই বাক্যটোত কৰ্তাপদত থকা বাস্তৱ শব্দটোত অপৰিহাৰ্যভাৱে কৰ্তাকাৰকৰ -এ বিভক্তি লগ লাগিছে ৷ এই -এ বিভক্তিটো গুচাই দিলে (বাস্তৱ ভাত খাইছে) বাক্যটো ভুল হ'ব আৰু তাৰ অভিপ্ৰেত অৰ্থ প্ৰকাশ নাপাব ৷
এতিয়া আন এটা বাক্য লোৱা যাওক :
"বাস্তৱ ঘৰলৈ গ'ল ৷"
এইবাৰ দেখা গ'ল বাস্তৱৰ লগত কোনো বিভক্তি যোগ হোৱা নাই ৷ অথচ বাক্যটোৰ অভিপ্ৰেত অৰ্থ ঠিকেই প্ৰকাশ পাইছে ৷ অৰ্থাৎ 'বাস্তৱ' এটা শব্দ মাত্ৰ হৈ থকা নাই ৷ বৰং সি এটা পদলৈ ৰূপান্তৰিত হৈছে ৷ এনে ক্ষেত্ৰত কৰ্তাৰ স্থানত থকা 'বাস্তৱ' শব্দটোত শূন্য বিভক্তি যোগ হোৱা বুলি ধৰিব লাগে ৷ অৰ্থাৎ বাস্তৱ (নাম শব্দ) + ০ = বাস্তৱ (নামপদ) ৷
অসমীয়া ভাষাৰ নিয়ম অনুসাৰে ক্ৰিয়াটো অকৰ্মক হ'লে কৰ্তা কাৰকত -এ/-ই বিভক্তি যোগ নহয় ৷ অৱশ্যে তাৰ কেইটামান ব্যতিক্ৰমো আছে ৷ উদাহৰণ স্বৰূপে, ওপৰৰ উদাহৰণটোৰ যা ধাতুৰ পৰা হোৱা 'গ'ল' ক্ৰিয়া অকৰ্মক ৷ সেইবাবে কৰ্তাপদত কাৰক বিভক্তি যোগ হোৱা নাই, মানে শূন্য বিভক্তি যোগ হৈছে ৷ আনহাতে হাঁহ্, কান্দ্ আদি ধাতুও অকৰ্মক ৷ কিন্তু তেনে হোৱা সত্ত্বেও অসমীয়াত 'ৰামে হাঁহে', 'হৰিয়ে কান্দে' এনে প্ৰয়োগহে সিদ্ধ ৷
এইবাৰ কৰ্ম কাৰকৰ এটা উদাহৰণ লোৱা যাওক ৷ উল্লেখনীয় যে বিশেষভাৱে উল্লেখ নহ'লে অসমীয়া ভাষাত কৰ্ম কাৰকৰ বিভক্তি লগ নালাগিব পাৰে :
"ৰামে ভাত খালে ৷"
এই বাক্যটোৰ কৰ্মৰ স্থানত থকা 'ভাত' পদটোত কৰ্মকাৰকৰ -অক/-ক বিভক্তি লগ লগা নাই ৷ আচলতে বাক্যটোৱে বুজোৱা অৰ্থটো হ'ল 'ৰামে ভাতক খালে' ৷ কিন্তু অসমীয়াত তেনে প্ৰয়োগ শুদ্ধ নহয় ৷ এই ক্ষেত্ৰত কৰ্মপদ 'ভাত'-ৰ লগত শূন্য বিভক্তি লগ লগা বুলি ধৰি ল'ব লাগে ৷ অৰ্থাৎ, ভাত (শব্দ) + ০ = ভাত (পদ) ৷ কিন্তু "ৰামে পঁইতা ভাতকে খালে" বাক্যটোত বিশেষভাৱে বুজোৱা বাবে -ক বিভক্তি লগ লাগিছে ৷ মুঠতে বাক্যত পদৰূপে চিহ্নিত হ'বলৈ বিভক্তিৰ সংযোগ অপৰিহাৰ্য ৷ সেইবাবে য'ত বিভক্তিৰ সংযোগ ঘটা নাই তেনে পদত শূন্য বিভক্তি যোগ হোৱা বুলি ধৰিব লাগে ৷
~~~~×~~~~
অসমীয়া স্বভাৱসিদ্ধ স্ত্ৰীলিংগ
•••••••••••••••••••••••••
অসমীয়া ভাষাত এনে কিছুমান শব্দ আছে যাৰ পুংলিংগবাচক ৰূপ নাই ৷ মনত থকা তেনে কেইটামান শব্দ হ'ল—
লচপচী, ৰচকী, নাচনী, আয়তী, নামতী, ৰান্ধনী, শিপিনী, বোৱনী, ৰোৱনী, দাৱনী/দাউনী, দাংকাটী, সখী আদি ৷ ইয়াৰে ৰান্ধনী আৰু সখী শব্দ দুটাৰ পুংলিংগসূচক ৰূপ উলিয়াবৰ বাবে শব্দ দুটাৰ ী-কাৰ গুচাই ি-কাৰ কৰিবলৈ তাহানিতে হেমচন্দ্ৰ বৰুৱাই উপায় দি থৈ গৈছে ৷ অৰ্থাৎ 'ৰান্ধনি' আৰু 'সখি' ৰূপ দুটাই পুংলিংগ বুজাব ৷ তাৰ লগতে শিপিনীৰ পুংলিংগ 'শিপিনি' কৰিবও পাৰি ৷ কাৰণ শুৱালকুছিৰ বয়ন-শিল্পৰ সৈতে জড়িত সৰহভাগেই 'শিপিনি'-হে, 'শিপিনী' নহয় ৷ 'সখী'-ৰ বিপৰীতে 'সখা' শব্দ এটা আছে ৷ জ্যোতিপ্ৰসাদ আগৰৱালায়ো "মোৰে জীৱনৰে সখা কৃষ্ণ" বুলি গীত এটি লিখি থৈ গৈছে ৷ পিছে 'সখা'-ৰ প্ৰচলন আমাৰ ভাষাত বৰকৈ পাবলৈ নাই ৷ পুৰুষ-মহিলা উভয়ে সখী পাতে, সখী বান্ধে ৷
অসমীয়া ভাষাত অকল পুৰুষক বুজোৱা দুটামান শব্দ আছে—বৰলা, দাং বৰলা, ডঙুৱা—মানে অবিবাহিত পুৰুষ আৰু তপা ৷ অবিবাহিতাক বুজাবলৈ সংস্কৃতত 'অনূঢ়া' বুলি শব্দ এটা আছে ৷ অসমীয়া সাহিত্যত কোনোবাই ব্যৱহাৰ কৰিলেও, কথিত ৰূপত শব্দটোৰ প্ৰয়োগ নাই যেন লাগে ৷ আনহাতে অবিবাহিতাৰ বিপৰীতে অবিবাহিত আছেই ৷ আবিয়ৈ বুলি স্ত্ৰীবাচক ৰূপ এটা আছে যদিও তাৰ প্ৰয়োগ বিশেষণৰূপেহে হোৱা দেখা যায় ৷ আবিয়ৈ ছোৱালী, আবিয়ৈ গাভৰু আদি ৰূপহে সিদ্ধ ৷ আকৌ দাংকাটীক যিদৰে দাংকটা কৰিব নোৱাৰি, তেনেদৰে তপাকো তাপী কৰিব নোৱাৰি ৷
মোৰ মনলৈ অহা ধাৰণা ব্যক্ত কৰিলোঁ ৷ বাকী পাঠকৰ হাতত ৷
•••••×•••••
© খগেশ সেন ডেকা

ওজাপালি, মনসা পূজা , বিহু আৰু দৰঙৰ থলুৱা মুছলমান সমাজ

#ওজাপালি, মনসা পূজা , বিহু আৰু দৰঙৰ থলুৱা মুছলমান সমাজ

দ্বাদশ শতিকাৰ আৰম্ভণিৰে পৰা আহোমসকলৰ সমান্তৰালকৈ অসমলৈ আগমন ঘটা মুছলমান সম্প্ৰদায়ৰ লোকসকল থলুৱা সংস্কৃতিৰ লগত ওতঃপ্ৰোত ভাৱে জড়িত হৈ পৰিছিল । বিভিন্ন গণ্য মান্য ব্যক্তিৰ লিখনীয়ে এই কথা প্ৰমাণ কৰি আহিছে ।অতীতত বিভিন্ন অনুষ্ঠানত এক উদাৰ , গোষ্ঠীনিৰপেক্ষ সমন্বয় দেখা গৈছিল ।

ওজাপালি অসমৰ অন্যতম লোকসম্পদ ।অতীতত (প্ৰায় ১০০ বছৰ আগতে ) দৰঙৰ বিভিন্ন অঞ্চলত ওজাপালি অনুষ্ঠানত মুছলমান লোকসকলৰ অংশগ্ৰহণ দেখা গৈছিল । মঙ্গলদৈ মহকুমাৰ অন্তৰ্গত অঞ্চলবোৰত মুছলমান সম্প্ৰদায়ৰ ওজাপালি, ঢুলীয়া , কালিয়া আৰু দেউৰী আছিল । দৰঙৰ হাজৰিকাপাৰা মুছলিম ওজাসকলৰ বাবে , কালীয়াপাৰা মুছলিম কালি বাদকসকলৰ বাবে আৰু মাৰৈ গাওঁ মাৰৈ গোৱা লোকৰ বাবে বিখ্যাত আছিল ।

দৰঙৰ প্ৰথম মুছলিম মাৰৈগোৱা ওজা পৰশু শেখ নামৰ ব্যক্তিজনে ওজাপালি আৰু দেওধনী নৃত্যৰ বাবে আহোপুৰুষাৰ্থ কৰিছিল তেওঁৰ নাট্যদলত হাফেজা বেগম নামৰ এগৰাকী দেওধনী নৃত্য পৰিবেশন কৰা মহিলা আছিল । মাৰৈত তেওঁৰ বংশধৰসকল এতিয়াও আছে । কিছুবছৰ আগলৈকে ওজাপালিৰ লগত জড়িত যাৱতীয় সামগ্ৰীসমূহো সযতনে ৰখা হৈছিল । তেওঁক দৰঙী ৰজাই মাজে সময়ে ৰাজসাহায্য প্ৰদান কৰিছিল । কালীয়াপাৰাত কালিয়া বৃত্তিসম্পন্ন লোকসকলে বিভিন্ন উৎসৱ অনুষ্ঠান যেনে- ঢেপাঢুলীয়া , বিবাহ অনুষ্ঠান , ভাওনা আদিত কালি বজাইছিল ।

ইয়াৰ বাহিৰেও মনসা দেৱীৰ পূজাৰ বাবে দৰঙী ৰজাই মুছলিম সন্তসকলক নিয়োগ কৰিছিল । কৰিম আতৈ এজন বিখ্যাত মাৰৈ গায়ক আছিল । মনসা পূজাত ওজাপালি গীত পৰিবেশন কৰা #বিহিলা নামৰ আন এজন ওজাৰ নাম পোৱা যায় । বিহিলা আৰু তেওঁৰ পুত্ৰসকল ওজাপালিৰ বাবে বিখ্যাত আছিল । কোচ ৰজা ধৰ্মনাৰায়ণে দান কৰা ৪০০ বিঘা মাটিত মুছলিম ওজাসকলে বাস কৰিছিল । সৰু ব্যাসপাৰাক এতিয়াও কোনো কোনোৱে #বিহিলাৰ ভেটি বুলি কয় । বিহিলাৰ ম: কেৰা নামৰ পুত্ৰজনে দুৰ্গা নামৰ এজন ব্যক্তিক ওজাপালি শিকাইছিল যাক প্ৰথম হিন্দু ওজা বুলি কোৱা হয় । তেওঁৰ আন এজন পুত্ৰ ম:ফকিৰ মনসা দেৱীৰ এজন বিদগ্ধ পূজাৰী আছিল । তেওঁ হেনো সুকন্নানী ওজাপালি বৰ ধুনীয়াকৈ গাব জানিছিল ।

ইয়াৰ বাহিৰেও মুছলমানসকলৰ অনুষ্ঠান চেৰাঢেক , কিতাপ পঢ়া আদিত বিয়াহৰ ওজাপালিৰ প্ৰভাৱ পৰা দেখা যায় । কিতাপ পঢ়া অনুষ্ঠানটো ভাগৱত পাঠ চক্ৰৰ লগত সাদৃশ্য থকা দেখা যায় । বিয়াহৰ বা সুকন্নানী ওজাপালিৰ ৰাগৰ আধাৰত চেৰাঢেকৰ জন্ম । ইয়াৰ আমাৰ জাতীয় উৎসৱ তিনিওটা বিহুত মুছলমানসকলৰ অংশগ্ৰহণে তাহানিৰ ধৰ্ম নিৰপেক্ষ সুস্থ সবল সমাজ এখনৰ ইঙ্গিত দিয়াৰ উপৰিও গোড়ামিৰো লেশমাত্ৰ নথকা উদাৰ হিন্দু মুছলিম সংহতিৰ সূচনা কৰে ।

দৰঙী কোচ ৰজাসকলৰ উদাৰ পৃষ্ঠপোষকতাৰ ফলত যি সম্প্ৰীতি নিদৰ্শন দৰঙৰ লোকসংসকৃতিত দেখা গৈছিল সেই পৰিবেশ বৰ্তমান নাই । উনবিংশ শতিকাৰ মাজভাগৰ পৰা ৰাজনৈতিক কাৰণত সেই পৰিবেশ বিনষ্ট হবলৈ ধৰে আৰু এতিয়া পৰিস্থিতি ভয়াবহ হৈ পৰিছে । সকলোৱে ইয়াৰ বিৰুদ্ধে মাত মাতি আগুৱাই নাহিলে বৃহত্তৰ অসমীয়া জাতি এদিন সংখ্যালঘুত পৰিণত হ'ব ।
তথ্য -
অতুল চন্দ্ৰ বৰুৱা ৰচনাৱলী
ইণ্টাৰনেট
ভাৰতৰ পৰিৱেশ্য কলা
-ড° নবীন চন্দ্ৰ শৰ্মা
-------------------------- ------------------------------------
কলচুম বিবি
মঙ্গলদৈ