পুনৰীক্ষণ-৩২ | প্ৰথম খণ্ড (ক) | ১-১০ জানুৱাৰী ২০১৬ পৰ্যালোচকঃ পৰিমালা কোঁৱৰ

নমস্কাৰ।

|প্ৰথমবাৰৰ বাবে আখৰুৱাৰ ডিচেম্বৰ ২০১৫ সংখ্যাৰ কবিতাৰ পৰ্যালোচনা কৰাৰ পিচত মনলৈ অহা সাহস আৰু আপোনালোকৰ পৰা পোৱা উৎসাহক শিৰোধাৰ্য কৰি জৰুৰী অৱস্থাত দ্বিতীয় বাৰৰ বাবে আখৰুৱাৰ জানুৱাৰী ২০১৬ৰ কেইটামান কবিতাৰ পৰ্যালোচনা কৰিবলৈ হাতত লৈছো।

পৰ্যালোচনা বা সমালোচনা সদায় যে নিৰ্ভূল হ'ব- তাক খাটাংকৈ ক'ব নোৱাৰি। কিন্তু কবিতাৰ পৰ্যালোচনাকো বাধা দিব নোৱাৰি। কবিতা এটা কবিয়ে কিদৰে গ্ৰহণ কৰিছে সেয়া অতীন্দ্ৰিয় উৎসাহ, স্বপ্নালুপ, জীৱ বিতৃষ্ণা নে প্ৰগতি বিশ্বাস তাৰ প্ৰতি পাঠক সমালোচকে চকু দিয়া উচিত বুলি ভাবোঁ। কিন্তু আমাৰ দ্বাৰা সেই কাৰ্য কিমান সঠিক ভাৱে সম্ভৱ হৈ উঠিব নাজানো। আমি ন-শিকাৰুহে। তথাপি পাৰ্যমানে চেষ্টা কৰিবলৈ যত্ন কৰিম।

বাৰু যি কি নহওক পৰ্যালোচনা কৰিবলৈ লোৱা প্ৰথম কবিতাটো হ'ল 'বান্ধৱ' শীৰ্ষক গুণাৰাম শইকীয়াৰ এটি কবিতা।

১) বান্ধৱ________________কবিঃ গুণাৰাম শইকীয়া

বহু শতিকাজুৰি আহি আহি যেন তেওঁ
মোৰ পদূলি মুখত

তেওঁৰ হাতত ভগ্ন ফুলদানি
চিটিকি পৰা ফুলৰ তেজ
মৃত্যুৰ কিৰিলিৰে ভৰা এখন দস্তাবেজ
ভয় আৰু শংকাৰ নিঠৰ দিনলিপি

কাণ উনাই দূৰণিলৈ আৰু দূৰণিলৈ
প্ৰসাৰিত কৰিছিলো মোক
জানোচা তেওঁৰ পদধূলাৰ কৃপাঞ্জলীয়ে
পাৰ কৰাই
এই ভৱ সাগৰ


গোপনে- সংগোপনে আহি তেওঁ
মোৰ পদূলি মুখত যেন বহু শতিকাৰ শেষত
এমুঠি তেজাল প্ৰতিশ্ৰুতিৰে....

ইন্দ্ৰিয়গ্ৰাহ্য জগতৰ অন্তৰালত লুকাই থকা লোকোত্তৰ জগত এখনৰ উন্মেষ কবি গৰাকীৰ এই কবিতাটোৰ মাজেৰে প্ৰকাশ হোৱা পৰিলক্ষিত হৈছে। ইন্দ্ৰিয়গ্ৰাহ্য জগতখন প্ৰকৃততে আচল জগত নহ'লেও ইয়াৰ মাজত লুকাই থকা অস্তিত্বক আমি নুই কৰিব নোৱাৰো। ভাৱ সত্বাৰ পৰাই বাহ্য জগতৰ সৃষ্টিৰ সম্ভৱ হৈছে আৰু সেয়া হৈছে বিচ্ছিন্নকৰণৰ প্ৰক্ৰিয়াৰ দ্বাৰা। সেয়ে হয়তো কবি গৰাকীৰ কবিতাটোত ভাৱ সত্বাই বিভিন্ন সময়ত দ্বন্দ্বাত্মক ৰূপ লাভ কৰা যেন দেখা গৈছে।

"তেওঁৰ হাতৰ ফুলদানি
চিটিকি পৰা ফুলৰ তেজ
মৃত্যুৰ কিৰিলি ভৰা এখন দস্তাবেজ
ভয় আৰু শংকাৰ নিঠৰ দিনলিপি"
(কবিতাটোত নিথৰ বানান নিঠৰ হৈ আছে)

কবিয়ে যাক তেওঁ বন্ধু বুলি আকোৱালি ল'ব খুজিছে সেই বন্ধুত্বৰ বাবেই তেওঁ যেন জিজ্ঞাসাত ভুগিছে। কবিয়ে বন্ধুত্বৰ বাবে বিচৰা লোকজনৰ দুহাত পূৰ্ণ হৈ আছে ভগ্ন ফুলদানি, মৃত্যুৰ কিৰিলিৰে ভৰা দস্তাবেজ, নিথৰ দিনলিপিৰে। সেয়ে হয়তো কবিয়ে ভাবিছে লোকোত্তৰৰ সেই বন্ধু কাষ চাপি আহিব নোৱাৰি পদূলিত ৰৈ গৈছে।
কবিয়ে যিখন মায়াময় সংসাৰত বাস কৰে সেই মায়াময় সংসাৰ সাগৰৰ জটিলতা পাৰ হ'বলৈ কবিয়ে বন্ধু অবিহনে সাহস কৰিব পৰা নাই। সেয়ে কবিয়ে সহায়ৰ বাবে কাণ উনাই ৰৈ আছে। কবিৰ হৃদয়াবেগ ধাৱিত হৈছে বন্ধুৰ কৃপাঞ্জলিৰ বাবে।
তৃতীয় পংক্তিত কবিয়ে নিজে সন্দেহানুভূতিৰ আশ্ৰয় লোৱা পৰিলক্ষিত হৈছে। শেষৰ অসমাপ্ত বাক্য শাৰীয়ে কবিতাটোৰ ভাৱক আধৰুৱা কৰি পেলাইছে। কবিতাটোৰ মাজত থকা সন্দেহ ভাবটো শেষৰ অসমাপ্ত বাক্যটোৱে প্ৰকট কৰি তোলা যেন অনুভৱ হ'ল। বন্ধুৰ কৃপাঞ্জলি (কবিতাত কৃপাঞ্জলি বানান কৃপাঞ্জলী হৈ আছে) পালে নে নেপালে কবিতাটোত এইটো স্পষ্টকৈ বুজিব পৰা নগল। মানুহৰ অনুভূতিৰ জগতখন নিসৰ্গ জগতৰ লগত একেডাল সূতাৰে বান্ধ খাই থাকে যদিও কবি এইক্ষেত্ৰত একাকাৰ হ'ব নোৱাৰিলে যেন অনুভৱ হয়।

কবিতাটো ব্যৱহাৰ কৰা প্ৰতীক, চিত্ৰকল্প আদিৰ সুন্দৰ প্ৰয়োগ হৈছিল যদিও কবিতাটোৰ আৰম্ভণি যিদৰে স্বঃতস্ফূৰ্ত ভাৱে আৰম্ভ হৈছিল, শেষলৈ সেইধাৰা বৰ্তি থকা দেখা নগ'ল। এইক্ষেত্ৰত কবি সচেতন হোৱা উচিত আছিল বুলি ভাবো।বানানৰ ক্ষেত্ৰতো কবি সচেতন হোৱা ভাল। বানানৰ ভুলে কবিতাৰ আংগিকত প্ৰভাৱ পেলায়।
____________________________

২) বহুগামিনী_______________কবিঃ চন্দ্ৰামিতা পৰাশৰ

মই
নপুংসকৰ বধিৰ যন্ত্ৰণাৰ
শামুকীয়া সপোন..
নাৰীবাদক তাচ্ছিল্য কৰাজনৰ
আদিম শোক

তীব্ৰতা মোৰ প্ৰিয়
গভীৰ আলিঙ্গন
চেপা কণ্ঠ
কঁপা কঁপা দুহাতৰ
দুশাসন জোৰ

মই হাঁহিলে.
পুজিবাদৰ ৰাজনীতি সফল হয়
মোৰ ভৰিৰ
তালে তালে নাচে সদ্যপ্ৰাপ্ত যৌৱনবোৰৰ সপোন
মোৰ চকুত অঙঠা জ্বলিলে
দেশত মুল্যবৃদ্ধি হয়
খেতিয়ক শুকাই মৰে

মোৰে
মতত ঘুৰিছে
অৰ্থনীতিৰ বহল বাজেট

মই বহুগামিনী
আজিৰ বিশ্বায়নৰ প্ৰথম সত্য..

সিহঁতে
মোৰ প্ৰেমিক হ'বৰ বাবে
অলাগতীয়াল চৰ্বি ঢাকি
দেহৰ দুৰ্গোন্ধ আঁতৰোৱাৰ
কৌশল ভাবে
কুহুমীয়া গৰম মৰম আমনিদায়ক হ'লেও

খুলি দিওঁ নিজক
নিজকে তৃপ্ত কৰাৰ অজুহাতত

কেতিয়াবা
বেঁকা আঙুলিৰে
চুই চাইছো
ঠাণ্ডা পৰা চাহৰ দৰে সিহঁতৰ
অবাধ ইচ্ছাৰ নিষিদ্ধ শৰীৰবোৰ…
প্ৰযুক্তিবিদ্যাৰ আশীৰ্বাদত জয় নপৰা বুঢ়া বয়সৰ বৃথা উল্লাসবোৰ…

শাৰীপতা শৰীৰবোৰ বাট এৰি থিয় হ'লে
আকৌ নতুন শাৰী হয়
#

চেঁচা মনত
উতলি থকা
গৰম চাহৰ
পিয়াহ
মোৰ পুৰণি নিচা

ক'লে ভুল নহ'ব চাগে
কৰ্মই যদি ধৰ্ম
সময়ে সহজ কৰি বুজাব…সময়ক

তেজ মঙহৰ শৰীৰত
বায়বীয় ইচ্ছা
ৰুগ্ন পৃথিৱী
জাৰত আক্ৰান্ত
বহুগামিনীৰ
বুকুত
জহৰ
লঘোনীয়া
ভোক .
০০০০০০০০০

চন্দ্ৰামিতা পৰাশৰৰ "বহুগামিনী" কবিতাটোত বাস্তৱ সম্বন্ধে তেওঁৰ ব্যক্তিগত অনুভৱ প্ৰকাশ হোৱা দেখা গৈছে। কবিয়ে সুকুমাৰ কলাতকৈ বাস্তৱক গুৰুত্ব দিয়া পৰিলক্ষিত হৈছে যদিও কবিয়ে কবিতাৰ আংগিকৰ দিশটোকো আওকাণ কৰা দেখা নগল। কবিতাৰ আংগিকৰ দিশত কবি সচেতনভাবে আগবাঢ়িছে বুলি ক'ব পাৰি। শব্দ নিক্ষেপণত কবিয়ে নিজকে শাসনত ৰাখিছে বুলি ক'ব পাৰি। বিষয় বস্তুক শাসনত ৰাখি উপস্থাপন কৰিব পৰাটো কবিৰ কাব্যিকতাৰ প্ৰকৃত গুণ হোৱাটোহে বাঞ্চনীয়।

"বহুগামিনী" অৰ্থাৎ যি স্বইচ্ছাই নিজৰ তৃপ্তিৰ বাবে নিজক এৰি দিব পাৰে। এইটো কোনো নতুন চৰিত্ৰ নহয়। কিন্তু এই চৰিত্ৰটোকে কবিয়ে সজাই পৰাই তাৰ মাজেদি সমাজৰ এখন ছবি অংকণ কৰিবলৈ চেষ্টা কৰা দেখা গৈছে। আজিৰ বিশ্বায়নৰ যুগত "বহুগামিনী" শব্দটোক পৰিসৰৰ সীমা পাৰ কৰি বহল অৰ্থত কবিয়ে ব্যৱহাৰ কৰা দেখা গ'ল ।

মোৰে
মতত ঘূৰিছে
অৰ্থনীতিত বহল বাজেট
মই বহুগামিনী
আজি বিশ্বায়নৰ প্ৰথম সত্য

পুঁজিবাদৰ স্বইচ্ছাতে যে আজিৰ অৰ্থনীতিৰ বাজেট বৰ্তি থাকে- ই আজিৰ বাবে এক বাস্তৱ সত্য। সেই ছবিখনকে কবিয়ে চৰিত্ৰটোৰ আলমত সুন্দৰভাবে প্ৰকাশ কৰা দেখা গৈছে। কবিতাৰ ভাবক কি দৰে কবিয়ে আগবঢ়াই নিছে সেয়া তলৰ পংক্তিবোৰত দেখা পোৱা যায়।

"সিহঁতে মোৰ প্ৰেমিক হ'বৰ বাবে
অলাগতিয়াল চৰ্চি ঢাকি
দেহৰ দুৰ্গন্ধ আঁতৰোৱাৰ
কৌশল ভাবে "

যিয়ে পূঁজিবাদৰ সংস্পৰ্শলৈ আহিব খোজে তেওঁলোকে নিজৰ ক্ষমতা বা অক্ষমতাক ঢাকিবলৈ বিভিন্ন কৌশলৰ কাষ চাপে। সেই কথাটোকে প্ৰকাশ কৰিবলৈ যাওঁতে কবিয়ে যি আংগিকৰ অৰ্থাৎ বক্ৰোক্তিৰ সহায় লৈছে, তাত কবি সফল হৈছে। এই পংক্তিত ওপৰোৱাকৈ থকা অৰ্থৰ লগত যি গূঢ়াৰ্থ নিহিত হৈ আছে দুয়োটাই ইটো সিটোৰ পৰিপূৰক হিচাপে সমতা স্থাপন কৰা দেখা গৈছে। মোৰ(বহুগামিনী) শব্দটো প্ৰতীক হিচাপে ব্যৱহাৰ হোৱা দেখা যায়। কবিয়ে শব্দ আৰু ভাবক শাসনত ৰাখি কিদৰে কাব্যিক মানদণ্ড বজাই ৰাখিছে তলৰ পংক্তিলৈ মন কৰিলেই দেখা পাওঁ-

"কুহুমীয়া গৰম মৰম আমনি দায়ক হলেও
খুলি দিও নিজক
নিজকে তৃপ্ত কৰাৰ অজুহাতত
কেতিয়াবা বেঁকা আঙূলিৰে
চুই চাইছো
ঠাণ্ডা পৰা চাহৰ দৰে সিহঁতৰ
অবাধ ইচ্ছাৰ নিষিদ্ধ শৰীৰবোৰ
প্ৰযুক্তিবিদ্যাৰ আৰ্শীবাদত জয় নপৰা বুঢ়া বয়সৰ বৃথা উল্লাসবোৰ …"

ইয়াত কবিয়ে নৈতিক চেতনাক প্ৰধান্য দিয়া দেখা গৈছে। সমাজবৰ্জিত শব্দ বা দৃশ্য অংকণৰ যোগেদি ভাব প্ৰকাশ হয় বুলি কিছুমানে ভাবে যদিও সেইয়া মুঠেই নহয়। কবি সমালোচক নলিনীধৰ ভট্টাচাৰ্যই এই ক্ষেত্ৰত এনেদৰে কৈছে- "কবিতাৰ মাজত এখন কুৎসিত জগত থাকিব পাৰে কিন্তু সেই জগত আৰু আমাৰ মাজত এটা মানসিক দূৰত্ব থাকিব লাগে।" দেখা যায় কবিয়ে এইক্ষেত্ৰত প্ৰকাশৰ কৌশল আয়ত্ব কৰি কবিতাটোৰ আংগিকত ৰহণ চৰাইছে।

কবিতাটোত ভাবৰ পুনৰাবৃত্তি হোৱা দেখা যায় তলৰ চৰণ দুটাত।

"শাৰী পতা শৰীৰবোৰ বাট এৰি থিয় হ'লে
আকৌ নতুন শাৰী হয়"

প্ৰথম দেখাতে ই অনাৱশ্যক যেন লাগিলেও ভাবৰ গতিত যাতে পাঠক থমকি ৰ'ব লগা নহয় তাৰ বাবে সহায়ক হৈ পৰিছে। বহুগামিনীৰ অন্তৰ জগতৰ সতে কেতিয়াবা বায়বীয় শৰীৰ একাকাৰ হৈ পৰে। ভাৰাক্ৰান্ত মন কেতিয়াবা
চেঁচা হৈ পৰিলেও পুৰণি নিচাৰ দৰে শৰীৰৰ ভোক নিবাৰণ নহয়। সেয়ে কবিয়ে সময়ক তাৰ লেখ-জোখ ল'বলৈ তাগিদা দি, ধৰ্মই কৰ্ম বুলি দোহাৰিছে।
"ৰুগ্ন পৃথিৱী" -পৃথিৱী প্ৰতীক হিচাপে ব্যৱহাৰ হোৱা দেখা গৈছে। পৃথিৱীৰ পাৰিপাৰ্শ্বিকতাৰ লগতে বৰ্তমানৰ ৰীতি নীতি, নিয়ম শৃংখলা সকলোৱে ৰুগ্ন হৈ পৰিছে। য'ত সুস্থ মানসিকতাৰ চিন্তা লোপ পাবলৈ ধৰিছে। "জাৰত আক্ৰান্ত" শব্দই দেহ বা মনৰ ক্ষুধা আৰু "জহৰ লঘোণীয়া ভোক" শব্দই বাসনাৰ তীব্ৰতা- এই দুয়োটাই বহুগামিনী চৰিত্ৰক স্পষ্ট ৰূপত দাঙি ধৰি চাৰিত্ৰক মাত্ৰা প্ৰদান কৰা দেখা গ'ল।

কবিতাটো পঢ়ি যাওঁতেই ধৰিব পৰা গৈছে ই কবিৰ সাধনাৰ ফচল। ই এদিনৰ সৃষ্টি নহয়। কবিতাৰ আংগিক সুন্দৰকৈ ৰচনা হৈছে। অপ্ৰয়োজনী শব্দ বা বাক্য চকুত নপৰিল। প্ৰতিটো পংক্তিতে এখন স্পষ্ট ছবি ফুটি উঠা দেখা গৈছে। কবিয়ে চিত্ৰকল্প অংকণ কৰোঁতে অপ্ৰয়োজনীয় ৰঙ নিলগাই ৰাখি যথাযথ ভাবে ৰং বুলাইছে। কবিয়ে বাস্তৱক সাহসেৰে তুলি ধৰিব পাৰিছে। ই এটা নিটোল ব্যঞ্জনাপূৰ্ণ কবিতা বুলিয়ে ক'ব পাৰি। শব্দবোৰ কবিতাই দাবী কৰা ধৰণে সৃষ্টি কৰা দেখা গ'ল। কবিতাটো দীঘল। চুটি হলেই যে ভাল হ'ব, দীঘল হলে বেয়া হ'ব- সেয়া যে সত্য নহয় এই কথা কবিতাটোৱে প্ৰমাণ কৰি দেখুৱাইছে। সম্ভানাপূৰ্ণ কবি গৰাকীৰ এই কবিতাটো কবিৰ কাব্যিক জীৱনৰ মাইলৰ খুটি বুলি ক'লেও হয়তো বঢ়াই কোৱা নহব।

সৰ্বশেষত কব খোজো যে কবিতাটো পৰ্যালোচনা কৰোতে বহুবাৰ দোষ-গুণ বিচাৰ কৰিবলৈ অনেক চেষ্টা কৰা হৈছে। (বানাৰ ক্ষেত্ৰত মাথো পূঁজিবাদ শব্দটো পুজিবাদ হৈ আছে) কবিৰ সচেতনতাই আমাক দোষ বিচাৰি পোৱাৰ সুযোগ নিদিলে। সেয়ে সেই দ্বায়িত্ব পাঠকলৈ এৰিলোঁ।

৩) ছৱি______________কবিঃ কল্যাণী বৰ্মন

মোৰ হাতৰ তলুৱাত
অজস্ৰ ৰেখাৰ কটাকটি
যেন যুদ্ধভূমিৰ মৰিশালি
সৰুতে
আইতাই কৈছিল
বহু দুখ-কষ্ট
আৰু ৰুগীয়া জীৱনৰ চিন
এতিয়া
মোৰ হাতৰ তলুৱাত জিলিকি উঠে
ভস্মচূড়
মোৰ ঘৰ ,মোৰ ওচৰ-চুবুৰীয়া
মোৰ সমাজ ,মোৰ দেশ
আৰু
মই ।
০০০০০০

কবি গৰাকীৰ "ছবি" কবিতাটোৰ মাজেৰে বাস্তৱ জীৱনৰ ব্যক্তিগত অনুভৱ প্ৰকাশ হোৱা পৰিলক্ষিত হৈছে। বাস্তৱ সম্বন্ধে কবিৰ ব্যক্তিগত অনুভৱ সামাজিক সাৰ্থকতাত বিলীন হ'লে কবিতা জীৱন্ত হৈ উঠে। ইয়াৰ অৰ্থ হ'ল, কবি মানসৰ ঘাই শিপাডালত থাকে জীৱন্ত বাস্তৱত।

"মোৰ হাতৰ তলুৱাত
অজস্ৰ ৰেখাৰ কটাকটি
যেন যুদ্ধভূমিৰ মৰিশালি "

কবিতাৰ আৰম্ভণিৰ এই পংক্তিটোৰ পৰাই কবিয়ে আৰম্ভ কৰিছে অতীতৰ যন্ত্ৰণাময় জীৱনৰ এখন ছবিৰ অংকণ। এই ছবিখনৰ মাজেৰে কবিৰ এক মানসিক অভিব্যক্তি ফুটি উঠা দেখা গৈছে। যুদ্ধৰ মৰিশালিৰ দৰে অথালি-পথালিকৈ থকা ৰেখাবোৰে কবিৰ বাল্যকালৰ এখন ছবি প্ৰকট কৰি তুলিছে। যিটো কথা আইতাকৰ পৰা শুনিছিল। তেওঁৰ ল'ৰালিক যেন দুখ-কষ্ট আৰু ৰোগে অসহনীয় যন্ত্ৰণাৰ মোহৰ মাৰি থৈ গ'ল।

আধুনিক অসমীয়াৰ জয়ন্তী যুগতে আৰম্ভ হোৱা গদ্যৰীতি তেওঁৰ কবিতাত দেখা পোৱা গৈছে। যাৰ এক নিজস্ব লয় থাকে।

"মোৰ হাতৰ তলুৱাত জিলিকি উঠে
ভস্মচূড় "

ভস্মসুৰ এটা অসুৰ যি মহাদেৱৰ আশীষ ধন্য হৈ বৰ লাভ কৰিছিল। তেওঁ যাৰ মূৰত হাত দিয়ে তেওঁৱে ভস্ম হয়। সেই ভস্মসুৰ কবিৰ হাতৰ তলুৱাত জিলিকি উঠি যাকে স্পৰ্শ কৰিছে সিয়ে যেন ভস্মীভূত হৈ পৰিছে। কবিতাটোৰ মাজেৰে অতীত আৰু বৰ্তমানৰ দুখন ছবি ফুটি উঠিছে। "ভস্মচূড়" শব্দটো এনেদৰে প্ৰতীক হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰিছে যে দুয়োটা পংক্তিকে এডাল সাঁকোৰ দৰে বান্ধি ৰাখিছে। ই এটা সবল প্ৰতীক। অৱশ্যে কবিতাটোত উল্লেখ থকা ' ভস্মচূড়' বানানটো 'ভস্মসুৰ' হ'ব লাগে। কবিতাটোৰ মাজেৰে কবিৰ অন্তৰদ্বন্দ ফুটি উঠাহে দেখা গ'ল। দুখৰ কাঁইট গচকি সুখৰ বাট দেখাৰ ছবি ফুটি নুঠিল। "মৰিশালি" শব্দই নিৰাশাৰ ভাব প্ৰকট কৰি তুলিছে। ইয়াত ভাষাৰ মূলধন ইংগিতময়তা বুলি কব পাৰি। কবিতাৰ ভাব নিৰাশাবাদ হোৱাতকৈ আশাবাদী হ'লে পাঠক অনুপ্ৰাণিত হয়। সেইখিনিতে কবি কিছু সফল হব নোৱাৰিলে যেন লাগে। কবিতাটো চুটি যদিও ৰসস্বাদনত পাঠক উজুটি খাব লগা হোৱা নাই। ভাৱৰ নিয়ন্ত্ৰণ দেখি কবিতাৰ সতে কবি যেন বহুদিনৰ চিনাকী তেনে ভাব হয়।
_________________________ক্ৰমশঃ_______