আখৰুৱা : literati গোটৰ কবিতাৰ পৰ্যালোচনা: পুনৰীক্ষণ - (৩৯) : ৮ - ১৫ আগষ্ট, ২০১৬ / দ্বিতীয় খণ্ড পৰ্যালোচক- নিৰুপমা ডেকা

আখৰুৱা : literati গোটৰ কবিতাৰ পৰ্যালোচনা:
পুনৰীক্ষণ - (৩৯) : ৮ - ১৫ আগষ্ট, ২০১৬ / দ্বিতীয় খণ্ড

পৰ্যালোচক- নিৰুপমা ডেকা

আগষ্ট মাহৰ ৮ তাৰিখৰ পৰা ১৫ তাৰিখলৈ আখৰুৱাৰ কবিতা সমূহৰ পৰা মই আজি আলোচনাৰ বাবে লোৱা কবিতা কেইটা হল ----

১) স্বাধীনতা দিৱসৰ গান ~ চিদ্দিকুৰ ৰহমান
২) তুমি শিল হোৱা বাবেই ~ কবিতা ডি ৰেণু
৩)পৰিভ্ৰমণ~ নিৰু দত্ত
৪) চিঞৰ ~ চন্দ্ৰামিতা পৰাশৰ

কিছুমান উদভ্ৰান্ত সপোনৰ সহচৰ হয় বাবে কবি সকলে আন মানুহৰ চিন্তা আৰু কল্পনা বিলাসিতাৰ উৰ্দ্ধত গৈ অনন্য ধৰণে নিজৰ চিন্তাক প্ৰকাশ কৰাৰ কৌশল আয়ত্ব কৰি স্বাভাৱিকতে কবি আখ্যা পায়। কাৰণ জোনাকত নাও মেলি আশাৰ পানচৈৰে উভতনি সোঁততো উধাব পাৰে কেৱল এজন কবিয়েহে।

কবিতাই কেৱল যে উদ্ভট সপোন কঢ়িয়াই এনে নহয়, কবিতাই বুকুত লৈ ফুৰে জীৱনৰ অনুভূতিবোৰৰ অনন্য বিশ্লেষণ। মোৰ আলোচনাৰ প্ৰথম কবিতাটোৰ সৃষ্টিত কবিৰ মনৰ এনে এটা ভাৱেই পৰিস্ফুট হৈ ওলাইছে।

স্বাধীনতা দিৱসৰ গান
~ চিদ্দিকুৰ ৰহমান

আইৰ বুকুত মূৰ থৈ কি স’তে সোধোঁ
কিমান দীঘল স্বাধীনতাৰ গান
(হাতনিপেৰাত সামৰি থোৱা আছে
আঁচুফুল বছা আইৰ ফটা ৰিহা)
কি স’তে সোধোঁ
কিমান গভীৰত তোৰ বুকুৰ বিষটো।
মোৰ আইৰ অসুখ।

কবিতাটো পঢ়ি কবিৰ অনুভৱৰ গভীৰতাৰ আৰু ভাৱ প্ৰকাশৰ ভঙ্গীৰ শলাগ লৈছো। কবিৰ অন্তৰত জননী জন্মভূমিৰ প্ৰতি গভীৰ অনুৰাগেহে এই কবিতাৰ জন্ম দিছে। কবিতাটো বাৰে বাৰে পঢ়িছো, যিমানেই পঢ়িছো সিমানেই গভীৰ হৈছে অনুভৱ। কিমান বেদনা সোমাই আছে ইয়াৰ অন্তৰালত। বৰ্তমান স্বাধীনতাৰ যি বিকলাঙ্গ ৰূপ তেনে পৰিস্থিতিত স্বাধীনতাই কিমান দিনলৈ আইক সুখৰ সুন্দৰ দিন উপহাৰ দিছিল তাত কবিৰ স্পৰ্শকাতৰ মন সন্দিহান হৈ পৰিছে। যি স্বাধীনতা ইতিহাসৰ বুকুত বহু জননীৰ ত্যাগেৰে লিখা, স্বামী হাৰা, সন্তান হাৰা হৈ শূন্য উকা জীৱন বাছি লোৱাৰ বাবেও দুখী নোহোৱাৰ অভিনয়েৰে ভৰা, তেনে ত্যাগৰ বিনিময়ত আজি স্বাধীনতাই কি দিছে জনসাধাৰণক। ”

হাতনিপেৰাত.............বুটা বছা ফটা ৰিহা”ই কবিতাটোক এটা অনন্য মাত্ৰা প্ৰদান কৰিছে। মোৰ বোধেৰে ই কবিতাটোৰ এটা সবল বাক্য, যিয়ে কবিতাটোৰ মূল বিষয়টোৰ ওপৰত সম্পূৰ্ণ আলোকপাত কৰি পঢ়ুৱৈক বুজাবলৈ সমৰ্থ হৈছে যে-নিজৰ আশা আকাংক্ষাক জলাঞ্জলি দি, সপোনৰ দ্বাৰ ৰুদ্ধ কৰি যি স্বাধীনতা পালে সি ফটা ৰিহা খনৰ দৰেই মাত্ৰ, অৰ্থহীন। স্বাধীনতাৰে জীৱন পোহৰাব খোজা দেশ মাতৃৰ বুকু আজি হত্যা, সন্ত্ৰাস, লুণ্ঠন, দুৰ্নীতি, আকাল, ভাতৃঘাতী আন্দোলনে এন্ধাৰ কৰি পেলাইছে। কবিৰ দৰদী মনে সেয়ে অসহায় হৈ পৰি লিখিছে- "কি সতে সোধোঁ কিমান গভীৰ তোৰ বুকুৰ বিষটো.....মোৰ আইৰ অসুখ।"

একেবাৰে কম কথাৰে এটা মননশীল কবিতা পঢ়িবলৈ পালোঁ যেন,ই মোৰ মনৰ অনুভৱ।
*************************************

পুনৰীক্ষণৰ এইটো খণ্ডৰ বাবে বাছনি কৰা দ্বিতীয় কবিতাটো পঠনৰ বাবে আগবঢ়ালোঁ।

তুমি শিল হোৱাৰ বাবেই
~ কবিতা ডি ৰেণু

তুমি শিল হোৱা বাবেই
মই নৈ হ'লো
যি নৈত বৈ থাকে অনাবিল প্ৰেমৰ ঢৌ
আৰু তোমাৰ প্ৰেমৰ শৈল সমাধি
তুমি শিল হোৱাৰ বাবেই
মই তুলসী হ'লোঁ
গণ্ডকীৰ বহল বক্ষত তোমাৰ মোৰ অভিসম্পাত
শতায়ু কাল
তুমিযে মোৰ প্ৰাণৰ শালগ্ৰাম
তুমি শিল হোৱা বাবেই
মই নিজৰা হ'লোঁ
এখন হৃদয়ৰ পৰা অনেক হৃদয় বিচাৰি
মই বাউলী হ'লোঁ
কোমলতাৰ আস্বাদনেৰে মই
সেই নিজৰাৰ দাপোণত
পূৰ্ণিমাৰ জোন হৈ নিজক বিচাৰিলোঁ
কিন্তু সকলোতে মাথো তোমাকেই পালো ----
তুমিযে শিল হৈ বহি আছা
মোৰ হৃদয়ৰ মজিয়াত
কোটি জনমৰ প্ৰেমৰ প্ৰতীক হৈ----

এই কবিতাটোত প্ৰেম নোপোৱাৰ ক্ষোভ বা প্ৰতিবাদৰ উগ্ৰতা একেবাৰে নাই, আছে নিঃশব্দ হতাশাৰ প্ৰতিধ্বনি। কবিতাটোৰ সৃষ্টিত এটা অন্তৰ্জীৱন সোমাই আছে। কবিয়ে প্ৰেমৰ অনুভৱত নিজৰ অন্তৰৰ মাজত খেলা কৰা ভাৱানুভূতিবোৰৰ সহায়ত এটা সুকীয়া কাব্যিক শব্দ-শিল্পৰ সৃষ্টি কৰিছে। গোটেই কবিতাটো বেলেগ বেলেগ চিত্ৰকল্পেৰে নিৰ্মাণ হৈছে যদিও প্ৰতিটো চিত্ৰকল্পই কবিৰ মনৰ প্ৰেমানুভূতিক প্ৰৱলৰ পৰা প্ৰৱলতম গতিময়তা প্ৰদান কৰিছে।

চিত্ৰকল্পই পাঠকৰ মনত যিটো বস্তুৰ তৃপ্তি প্ৰদান কৰি যায়, সেয়া হ’ল এক অতিকথা আস্বাদন। কবিয়ে ভাষাৰ সহায়ত যি কবিতা ৰচনা কৰে বিভিন্ন দিশৰ পৰা চালে এনে লাগে বহু বিক্ষিপ্ত অভিজ্ঞতা স্বপ্নবিশেষলৈ ৰূপান্তৰিত হৈ পৰাৰ ফলতহে মনত চিত্ৰকল্পৰ গঢ় লয় আৰু শব্দ-শিল্পৰ সঠিক প্ৰয়োগেৰে পাঠকৰ অন্তৰ স্পৰ্শ কৰাকৈ তুলি ধৰা হয় কাব্যিকতাৰে।

কবিয়ে শিল শব্দটোক প্ৰতীক হিচাপে লৈ পাষাণ হৃদয়ৰ প্ৰেমিক এজনৰ চিত্ৰ অংকিত কৰিছে। সেই শিলাময় হৃদয়ক তেওঁৰ প্ৰেমৰ নৈ খনত ডুবাই ৰাখিবলৈ চেষ্টা কৰি কবিয়ে কৈছে--

“তুমি শিল হোৱা বাবেই
মই নৈ হ’লো
যি নৈত বৈ থাকে অনাবিল প্ৰেমৰ ঢৌ
আৰু তোমাৰ প্ৰেমৰ শৈল সমাধি”

ইয়াৰ পিছতেই কবিয়ে নিজকে অভিশপ্ত তুলসীৰ লগত তুলনা কৰি কৈছে—

“তুমি শিল হোৱা বাবেই
মই তুলসী হ’লো
গণ্ডকীৰ বহল বক্ষত তোমাৰ মোৰ
অভিশম্পাত(অভিসম্পাত)
শতায়ু কাল
তুমি যে মোৰ প্ৰাণৰ শালগ্ৰাম”

পৌৰাণিক আখ্যান অনুযায়ী তুলসী হ'ল বিষ্ণু ভাৰ্য্যা লক্ষ্মী। মৰতত তুলসী হৈ জন্ম লৈ বিষ্ণুৰ দ্বাৰাই প্ৰতাৰিত হয় আৰু নিজকে গণ্ডকী নৈত বিসৰ্জন দিয়াৰ পিছত তেওঁৰ চুলিৰ পৰা তুলসী পাতৰ সৃষ্টি হয় আৰু বিষ্ণুৰ পূজাত অপৰিহাৰ্য্য হৈ থাকে। লোকবিশ্বাস মতে গণ্ডকী নদীৰ শিলত ভগৱান বিষ্ণুৰ চক্ৰ অঁকা থাকে। সেয়ে ইয়াক মন্দিৰৰ শালগ্ৰাম ৰূপে প্ৰতিষ্ঠা কৰে। কবিয়ে তেওঁৰ প্ৰেমিকক পূজনীয় কৰি ৰাখিছে অন্তৰত। প্ৰেম বিচাৰি চলাথ কৰিও কবিয়ে ক'তো নাপালে, বহু হৃদয়ত নিজকে চাবলৈ খুজিও কেৱল প্ৰেমিকৰ প্ৰতিচ্ছবিহে পালে। অৱশেষত কবিৰ উপলব্ধি হ'ল তেওঁৰ সত্তা তেওঁৰ প্ৰেমিকৰ সৈতে বিলীন হৈ গৈছে, যাক আৰু ঘূৰাই পাব নোৱাৰি। সেয়ে কবিয়ে কৈছে—

“তুমি শিল হোৱা বাবেই মই
নিজৰা হ’লো
এখন হৃদয়ৰ পৰা অনেক হৃদয় বিচাৰি
মই বাউলী হ’লো
কোমলতাৰ আস্বাদনেৰে মই
সেই নিজৰাৰ দাপোনত
পূৰ্ণিমাৰ জোন হৈ নিজক বিচাৰিলো
কিন্তু সকলোতে মাথো তোমাকেই পালো
তুমি যে শিল হৈ বহি আছা
মোৰ হৃদয়ৰ মজিয়াত
কোটি জনমৰ প্ৰেমৰ প্ৰতীক হৈ........”

কবিতাটোত প্ৰতীকী শব্দ ‘শিল’ৰ উপস্থাপন আৰু পৰিচালন খুব নিয়ন্ত্ৰিত আৰু অৰ্থবহ হৈছে। এই শিল শব্দটোক বিভিন্ন শব্দৰ সমাহাৰেৰে অৰ্থৰ ভিন্নতা প্ৰদান কৰি কবিতাটোৰ চিত্ৰকল্প প্ৰস্তুত কৰিছে। “তুমি শিল হোৱা বাবেই” শিৰোনামটো যদিও একাধিক বাৰ প্ৰয়োগ হৈছে, তথাপি ই কবিতাৰ ৰসাস্বাদনত ব্যাঘাত জন্মোৱা নাই।
**************************
পৰিভ্ৰমণ
~ নীৰু দত্ত

এজাক কিশোৰৰ সপোন গজে
আমাৰ পঢ়াশালিৰ কোঠাৰ ভিতৰত
মই পৰমাণুৰ গঠন পঢ়োৱাওঁ
নিউক্লিয়াচৰ চৌপাশে ইলেকট্ৰনবোৰ ঘূৰে
যিদৰে ঘূৰে সূৰ্যৰ চৌপাশে গ্ৰহ উপগ্ৰহ
মোৰ কথাকে কেন্দ্ৰ কৰি
সিহঁতৰ কল্পনাই পাখি মেলে
এডাল পৰিধিৰে সীমিত সেই পৰিভ্ৰমণ।
মোৰ পৰিভ্ৰমণ আৱহমান কালৰে পৰা
অনুজ্বল অথচ দীপ্ত সূৰুযৰ চৌপাশে
মা নামৰ জ্যোতিষ্ক যি
অথচ নিজে অস্তিত্ববিহীন
দেউতাৰ স্থিতি অবিহনে।

আধুনিক কবিতা বুলিয়েই নহয়, আগৰ বহু কবিতাতো কবিতাটোৰ চিত্ৰধৰ্মীতা অলংকাৰৰ সৈতে মিলি পাঠকৰ মনত প্ৰৱেশ কৰে। ফলত কবিতাৰ সৈতে একাত্ম হোৱাত ই সহায় কৰে। বিশেষকৈ আধুনিক পাশ্চাত্যৰ নৱ সমালোচনা পদ্ধতিয়ে চিত্ৰকল্পক ইমান গুৰুত্ব দিছে যে- সিয়েই তেওঁলোকৰ কাৰণে কবিতাৰ মৌলিক উপাদান, কবিতাৰ অন্তৰ্গত সত্য আৰু অৰ্থ, কবিতাৰ গঠন প্ৰণালী আৰু প্ৰভাৱৰ সূত্ৰ স্বৰূপ হৈ পৰিছে। চিত্ৰকল্পৰ খেও ধৰিয়েই আধুনিক কবিৰ আংগিক, চিত্ৰ আৰু কবিতাৰ প্ৰকৃতি অনুধাৱন কৰিব পাৰি।

পৰিভ্ৰমণ কবিতাটোৰ চিত্ৰকল্পৰ কিছু জটিল আৰু সমানেই মনোগ্ৰাহী কৰি আঁকিছে কবি নীৰু দত্তই। কবিয়ে ‘মা’ ৰ অস্তিত্বক খুব অৰ্থবহুল কৰিবলৈ কিছুমান বৈজ্ঞানিক সত্যক উপমা হিচাবে প্ৰয়োগ কৰি সুন্দৰ অলংকৰণ কৰাৰ প্ৰয়াস কৰিছে। যেনে –

“এজাক কিশোৰৰ সপোন গজে
আমাৰ পঢ়াশালীৰ কোঠাৰ ভিতৰত
মই পৰমাণুৰ গঠন পঢ়ুৱাওঁ
নিউক্লিয়াচৰ চৌপাশে ইলেক্ট্ৰণবোৰ ঘূৰে
যিদৰে ঘূৰে সূৰ্যৰ চৌপাশে গ্ৰহ উপগ্ৰহ”

আমাৰ পঢ়াশালি বুলি কওঁতেই কবিয়ে সমস্ত মাতৃ জাতিটোক এখন পঢ়াশালিৰ লগত তুলনা কৰিছে, য’ত এজাক কিশোৰ মাতৃগৰ্ভৰ বাটেৰে পৃথিৱীত খোজ থৈ জীৱন পথত আগবাঢ়ে। যিদৰে এটা পৰমাণু গঠনৰ বাবে নিউক্লিয়াচৰ চৌপাশে ইলেক্ট্ৰণ বোৰ ঘূৰে ঠিক সেইদৰে এটি সন্তানো সম্পূৰ্ণ মানুহ হ’বলৈ মাতৃৰ চৌপাশে পৰিভ্ৰমিহে জীৱন পাঠ শিকে, বুজে আৰু নিজক গঢ়ে। কবিয়ে আকৌ কৈছে-

“মোৰ কথাকে কেন্দ্ৰ কৰি
সিহঁতৰ কল্পনাই পাখি মেলে
এডাল পৰিধিৰে সীমিত সেই পৰিভ্ৰমণ
মোৰ পৰিভ্ৰমণ আৱহমান কালৰে পৰা
অনুজ্বল অথচ দীপ্ত সূৰুযৰ চৌপাশে
মা নামৰ জ্যোতিষ্ক যি
অথচ নিজে অস্তিত্ববিহীন
দেউতাৰ স্থিতি অবিহনে ।“

মাতৃয়ে দিয়া প্ৰাথমিক শিক্ষাৰেই সিহঁতে জীৱনৰ পৰিধি বান্ধে । যদিও এই পৰিধি সীমিত তথাপি ই পৃথিৱীৰ অচিন বাটত খোজ থোৱাৰ বাবে যথেষ্ট । লোকচক্ষুত হয়তো এই পৰিভ্ৰমণ অনুজ্বল,চকুত নপৰা,কিন্তু বাস্তৱিকতে ই হ’ল ‘মা’ নামৰ জ্যোতিষ্ক যি আৱহমান কালৰ পৰাই দেউতা নামৰ সূৰ্যটোৰ আলোকতহে জিলিকি উঠে । অন্যথা ইয়াৰ নিজৰ অস্তিত্ব অনস্বীকাৰ্য আৰু সংকতময় সমাজত । কবিতাটো নিৰ্মাণ অতি নিপুণ হৈছে বুলি কলে ভুল নহব চাগে । ইয়াৰ চিত্ৰকল্প সঁচাকৈয়ে অতি আকৰ্ষণীয় হৈছে ।
***************************

কবিৰ কোনো দেশ নাই, কবিৰ কোনো ধৰ্ম নাই, কবিৰ কোনো জাতি নাই- দৰাচলতে কবিপ্ৰাণ ভৰি থাকে মানৱতাৰ ভাবেৰে। প্ৰতিজন মানুহ কবিৰ হৃদয়ৰ নিচেই আপোন। এই কথাখিনি পুনৰবাৰ অনুভৱ কৰিলোঁ কবি চন্দ্ৰামিতা পৰাশৰৰ কবিতা 'চিঞৰ' পঢ়ি।

চিঞৰ
~ চন্দ্ৰামিতা পৰাশৰ

ভোকাতুৰ প্ৰাণীৰ দৰে অস্থিৰ হওঁ
কিবা এটা লাগে
অইন নহ'লেও
এবাতি শান্তি
এচকল মৰম
আচলতে....
জন্মলগ্নৰ ভুল সকলোবোৰ
জাতিত আমিও মানুহ
মাতৃভূমিৰ ভগ্নাংশত
আমিও কান্দিছোঁ হিয়া ফালি
অথচ
কোৰাণৰ দোহায় দি
আমাক পিন্ধোৱা হয়
বদনামী পোচাক
ইচলামৰ গোন্ধত পাপ
ইয়াতকৈ নীচ কি হ’ব পাৰে
তেওঁলোকে ভাবে
আমি জেহাদৰ অন্য নাম!
ভোকাতুৰ প্ৰাণীৰ দৰে চিন্তিত হওঁ
কিবা লাগে
বিশ্ব শান্তি
অথবা

অনন্তকালৰ বাবে প্ৰকৃত জেহাদীৰ প্ৰতিষ্ঠা।।

কবিতাটোৰ ভাব আৰু ভাষা একেবাৰে স্পষ্ট। জটিলতাহীন আৰু নিৰ্ভীক প্ৰকাশ কিছু ৰুঢ় বাস্তৱৰ। এটা জাতিৰ পৰিচয়েৰে এজন মানুহ পৰিচিত হ’ব পাৰে নতুবা এটা ধৰ্মৰ পৰিচয়েৰে এজন মানুহ সমাজত পৰিচিত হ’ব পাৰে, কোনো এজন বা এশজন মানুহৰ বেয়া কৰ্মই সমগ্ৰ জাতীয় সত্তাক কলুষিত কৰিব পাৰে ধৰ্মক বদনাম কৰিব পাৰে, কিন্তু ইয়াৰ অৰ্থ এয়া হ’ব নালাগে যে আমি ধৰি ল’ম সমস্ত জাতিটোৰ বা ধৰ্মটোৰ লোক একেই। কবি পৰাশৰে বৰ্তমান সময়ৰ এটা জ্বলন্ত সমস্যা- জেহাদী আৰু ইয়াৰ বাবে দুৰ্ভোগ ভোগা সকলো ইছলাম ধৰ্মাৱলম্বী লোকৰ বাবে সহমৰ্মিতাৰে এই কবিতাটোৰ জন্ম দিছে। সৰ্বসাধাৰণৰ দৃষ্টিত জেহাদী হৈ পৰা ইছলাম ধৰ্মাৱলম্বী লোক সকলৰ মনৰ ক্ষোভ কবিৰ কবিতাটোত ওলাই পৰিছে। নিজকে দেশৰ সৎ নাগৰিক বুলি প্ৰতিপন্ন কৰাৰ হাজাৰ চেষ্টাক বিফল কৰা বিপৰীত শক্তি সমূহৰ হাতত পৰাজিত হৈ পৰাৰ অনুভৱক তীব্ৰ কৰি কবিয়ে লিখিছে–

“ভোকাতুৰ প্ৰাণীৰ দৰে অস্থিৰ হওঁ
কিবা এটা লাগে
অইন নহলেও
এবাতি শান্তি
এচকল মৰম
আচলতে....
জন্মলগ্নৰ ভুল সকলোবোৰ
জাতিত আমিও মানুহ
মাতৃভূমিৰ ভগ্নাংশত
আমিও কান্দিছোঁ হিয়া ফালি
অথচ
কোৰাণৰ দোহায় দি
আমাক পিন্ধোৱা হয়
বদনামী পোছাক”

নিজক প্ৰতিপন্ন কৰাৰ চেষ্টাক কবিয়ে ভোকাতুৰৰ ভোক নিবাৰণৰ চেষ্টাৰ লগত তুলনা কৰিছে। এবাতি শান্তি, এচকল মৰমৰ আবেদনে তেওঁলোকৰ যান্ত্ৰণা কাতৰতাক আৰু বেছি গধুৰ কৰি দেখাইছে। দেশৰ প্ৰতি সকলো আনুগত্য দেখাই দেশমাতৃক পৰম পূজনীয় বুলি মানি চলা সকলকো অকল ধৰ্মৰ দোহাই দি যেতিয়া জেহাদী সজোৱা হয়, তেতিয়া কবি হৃদয় ব্যথিত হয়। সেয়ে বাৰে বাৰে কবিয়ে অনুভৱ কৰিছে কিবা এটা লাগে, বিশ্ব শান্তি অথবা অনন্তকাললৈ প্ৰকৃত জেহাদ।

“ইছলামৰ গোন্ধত পাপ
ইয়াতকৈ নীচ কি হ’ব পাৰে
তেওঁলোকে ভাবে
আমি জেহাদৰ অন্য নাম
ভোকাতুৰ প্ৰাণীৰ দৰে চিন্তিত হওঁ
কিবা লাগে
বিশ্ব শান্তি
অথবা
অনন্তকালৰ বাবে প্ৰকৃত জেহাদীৰ প্ৰতিষ্ঠা”

শেষৰ শাৰী কেইটাত কবিয়ে ক্ষোভ প্ৰকাশ কৰি নিজক উজাৰি কৈছে এনেদৰে। মানৱতাৰ কলংকিত অধ্যায়ৰ পৰিসমাপ্তি বিচাৰি কবিয়ে কবিতাটোৰ শেষ শাৰী শ্লেষ মিহলি কৰি ক্ষোভেৰে বিচাৰিছে– অনন্তকালৰ বাবে প্ৰকৃত জেহাদীৰ প্ৰতিষ্ঠা। এটা IRONY অথবা বক্ৰাঘাত অলংকাৰেৰে কবিতাটোৰ পৰিসমাপ্তিয়ে পঢ়ুৱৈক ভবাই তুলিবলৈ কবিয়ে বাধ্য কৰাব পাৰিছে।
*************************************

সদৌশেষত প্ৰতিজন কবিৰ উত্তৰোত্তৰ কামনা কৰাৰ লগতে আগন্তুক দিনবোৰত ইয়াতকৈও উৎকৃষ্ট সৃষ্টি পাম বুলি মোৰ এই ক্ষুদ্ৰ প্ৰচেষ্ঠাৰ সামৰণি মাৰিলো । যিহেতু আমি কবিতাৰ সুদক্ষ আলোচক নহয়,ক্ৰটি ৰৈ যোৱাটো অতি স্বাভাৱিক । গতিকে সকলো ভুল ক্ৰটিৰ ক্ষমা প্ৰাৰ্থনাৰে ----

পৰ্যালোচক:
নিৰুপমা ডেকা
সদস্য, আখৰুৱা : literati