'সাতসৰী' আলোচনীৰ কবিতাৰ সমালোচনা আলোচক- পাৰবীন চুলতানা(পৰী পাৰবীন), সদস্য, আখৰুৱা

চানেকি শিতান : ডিচেম্বৰ, ২০১৬
'সাতসৰী' আলোচনীৰ কবিতাৰ সমালোচনা
আলোচক- পাৰবীন চুলতানা(পৰী পাৰবীন), সদস্য, আখৰুৱা
-----------------------------------------------------------------

'সাতসৰী' আলোচনীখনৰ বহুকেইটা বিশিষ্ট কবিতাৰ মাজৰ পৰা বিশিষ্ট কবি, ঔপন্যাসিক জনাৰ্দন গোস্বামীদেৱৰ ‘শলিতা’ কবিতাটোত মোৰ দৃষ্টি ৰৈ গ’ল। হয়তো গোস্বামীদেৱৰ বহুকেইখন কিতাপ, যেনে ৰামধেনু, খিৰিকীমুখৰ ছবি, নীলা তৰাৰ কথা আদিয়ে আগৰেপৰাই মোহাছন্ন কৰি থোৱাৰ বাবেই এই সিদ্ধান্ত লোৱা হ’ল। ‘শলিতা’ কবিতাটোত কবিয়ে মূলতঃ সময়ৰ দুৰ্বাৰ গতিয়েও ম্লান কৰিব নোৱৰা এক জীৱনমুখী অনুভৱৰ কথা কৈছে। মূল কবিতাটো এনেধৰণৰ–

শলিতা
-জনাৰ্দন গোস্বামী

বিছ বছৰ ধৰি জ্বলি থাকিল এডাল মমবাতি
পুৰণি কাঠৰ ছোফাত বহি থাকিল সময় আৰু সংশয়,
ঘন উশাহত কঁপি কঁপি সেই শিখাই গুণগুণালে এটি সুৰ।
তাৰ পাছত?
আশাই শুহি নিলে আমাৰ বুকুৰ শিহা
তথাপি শেষ নহ’ল পৃথিৱীৰ পিয়াহ।
কিমান পাহাৰ খহি গ’ল
কত ঠিকনা হেৰাই গ’ল
অকঁৰা মৈত উঠি ৰৈ থাকিল ধ্ৰুৱতৰা।

বিছ বছৰ ধৰি বাজি থাকিল সেই একেটি মিঠা সুৰ
কোনোবা গুহাত শুই থাকিল ৰিপ ভান উইংকল
বহল ডিঙিৰ এটা বেঙুনীয়া ফ্ৰকত পৰি ৰ’ল এটি পখিলা।
দুৱাৰমুখত মৰহি গ’ল হাজাৰ আমপাতৰ মালা,
গাৰু তিয়াই পাৰ হ’ল অন্তহীন সপোন
কোঠাৰ একোণত ভাহিল এডাল ধূপৰ সুবাস।

হঠাৎ ধ্ৰুৱতৰা খহি পৰি হ’ল এটি দুৰন্ত বেগী ঘোঁৰা,
একাবেকাঁ বাটেৰে পিছ পৰিল কত অৰণ্য
ইটৌৰ পিছত সিটোকৈ পাৰ হ’ল নগৰৰ চাৰিআলি,
ট্ৰেফিক পইন্টত চৰাই হৈ ৰৈ থাকিল
মৰমৰ সেউজীয়া মেখেলা-চাদৰ।

বিছ বছৰ ধৰি সুগন্ধ বিলালে সেই একেডাল ধূপে।

মই এডাল মম নে এটা সুৰ নে এডাল ধূপ?
জীৱনটো কি এমুঠি শ্লিপিং টেবলেট, এডাল ৰছী নে এখন ছুৰী?

এনেকৈয়ে শেষ হ’ব তিনিকুৰি বছৰৰ চমু ইতিহাস,
হয়তো বাকী থাকিব খুব বেছি বিছটা বছৰ।
----------------------------------------------

কবিতাটোত কবিয়ে স্পষ্টকৈ নক'লেও এটি ব্যক্তি বিশেষৰ কথা যে কৈছে, সেয়া বহু অংশত পৰিস্ফুট হৈছে, দেখোঁ-নেদেখোঁকৈ থকা সেই ছায়ামূৰ্তি কবিৰ যে প্ৰেয়সী সেয়া মাজৰ কাব্যাংশত দেখিবলৈ পোৱা গৈছে৷
প্ৰথমটো স্তৱকত কবিয়ে নিজকে ধ্ৰুৱতৰাৰ স'তে তুলনা কৰি জীৱনৰ এক দীঘলীয়া পৰিক্ৰমাৰ মাজত তিৰবিৰাই থকা তেওঁৰ সম্পৰ্কৰ ইতিহাস সুঁৱৰিছে। সময়ৰ অৱধাৰিত গতিপথত মমবাতিৰ কম্পিত শিখাই পোহৰ বিলোৱাৰ দৰে সেই সম্পৰ্কই তেওঁলৈ নিৰন্তৰ পোহৰ কঢ়িয়াই আহিছে। সংশয়ৰ দোমোজাত আশাবোৰ নিৰাশা হোৱাৰ বাটতো সেই পোহৰে লগ এৰি দিয়া নাই। পৃথিৱীৰ দাবী পূৰাবলৈ যাওঁতে হতাশ হৈছে কবি মাজে সময়ে। সেয়ে আহত কন্ঠেৰে কৈ উঠিছে- "তথাপি শেষ নহ’ল পৃথিৱীৰ পিয়াহ"৷
মান-অভিমানেৰে ভৰা সম্পৰ্কটোত কবিয়ে বহুবাৰ অভিমানৰ পাহাৰ খহাই পেলাইছে। প্ৰেমিকাৰ ঠিকনা হেৰাই যোৱাৰ পাছতো কবি বিচলিত হোৱা নাই, সেয়ে ধ্ৰুৱতৰাৰূপী সম্পৰ্কটোৱে স্থিতপ্ৰজ্ঞ হৈ পোহৰ বিলাই ৰৈছে।

কিমান পাহাৰ খহি গ’ল
কত ঠিকনা হেৰাই গ’ল
অকঁৰা মৈত উঠি ৰৈ থাকিল ধ্ৰুৱতৰা

দ্বিতীয়টো স্তৱকত কবিয়ে সম্পৰ্কটোৰ পৱিত্ৰতাক এডাল ধূপেৰে ৰিজাইছে। শৈশৱৰ লগৰীৰ মিঠা মাতে কবিৰ কাণত এতিয়াও গুঞ্জন তোলে। ৰিপ্ ভান্ উইংকলৰ দৰে কটোৱা অলস মুহূৰ্তবোৰতো কবিক আনমনা কৰি ৰাখে শৈশৱৰ লগৰীৰ সান্নিধ্যৰ স্মৃতিয়ে, বেঙুনীয়া ফ্ৰক পিন্ধা দিনৰ সেই লগৰী, যি পখিলাৰ দৰে কবিৰ কাষে কাষে দেও দি ফুৰিছিল।

বিছ বছৰ ধৰি বাজি থাকিল সেই একেটি মিঠা সুৰ
কোনোবা গুহাত শুই থাকিল ৰিপ্ ভান্ উইংকল
বহল ডিঙিৰ এটা বেঙুনীয়া ফ্ৰকত পৰি ৰ’ল এটি পখিলা

আমপাতৰ মালাডালক আমাৰ সমাজত এক মাংগলিক ভাবাৰ্থত লোৱা হয়। তেনে মাংগলিক সিদ্ধিৰপৰা দূৰৈত অৱস্থান কৰিবলগা হোৱাত কাতৰ হৈ কবিয়ে তেওঁৰ অন্তহীন সপোনবোৰ পূৰাব নোৱাৰি উচুপি উঠিছে। ইমানৰ মাজতো তেওঁৰ স্মৃতিৰ মণিকোঠা আমোলমোলাই আছে সেই প্ৰাচীন সম্পৰ্কৰ সুবাসে। সেয়ে লিখিছে তেওঁ-

দুৱাৰমুখত মৰহি গ’ল হাজাৰ আমপাতৰ মালা,
গাৰু তিয়াই পাৰ হ’ল অন্তহীন সপোন
কোঠাৰ একোণত ভাহিল এডাল ধূপৰ সুবাস

ধ্ৰুৱতৰাৰ দৰে স্থিৰ হৈ ৰোৱা কবি হঠাতে অস্থিৰ হৈ পৰিল। উৰন্ত ঘোঁৰাৰ দৰে অৰণ্যৰ একাবেঁকা পথত গতি ল’লে, ইখনৰ পাছত সিখন চহৰ ভ্ৰমিলে। সেউজীয়া মেখেলা চাদৰ পৰিহিতা কৈশোৰৰ সেই প্ৰেয়সীৰ স্মৃতি তেতিয়াও কবিৰ বহেমিয়ান জীৱন শৈলীত দিশনিৰ্ণায়ক হৈ ৰৈছে৷ কবিৰ ভাষাত-

হঠাৎ ধ্ৰুৱতৰা খহি পৰি হ’ল এটি দুৰন্ত বেগী ঘোঁৰা,
একাবেকাঁ বাটেৰে পিছ পৰিল কত অৰণ্য
ইটোৰ পিছত সিটোকৈ পাৰ হ’ল নগৰৰ চাৰিআলি,
ট্ৰেফিক পইন্টত চৰাই হৈ ৰৈ থাকিল
মৰমৰ সেউজীয়া মেখেলা-চাদৰ

কবি কিন্তু থমকি ৰোৱা নাই। নিৰাশাৰ চকুলো টোকা নাই। কোনোবাটো সময়ত আন্ধাৰৰ মাজত পোহৰ বিলাই নতুবা বে-তাল জীৱনত সুৰ-তালৰ সৃষ্টি কৰি অথবা পুতিগন্ধময় বস্তিত এডাল ধূপৰ দৰে সুবাস বিলাইছে। কাৰণ জীৱন অমূল্য। নিৰাশাত ভুগি জীৱনৰ ইতি পেলোৱাতকৈ কাৰোবাৰ আশা হৈ জীৱন কটোৱাৰ পক্ষপাতী তেওঁ। কৈছে সেয়ে-

মই এডাল মম নে এটা সুৰ নে এডাল ধূপ?
জীৱনটো কি এমুঠি শ্লিপিং টেবলেট, এডাল ৰছী নে এখন ছুৰী?

শেষৰ স্তৱকটোত যেন কবিৰ আছিল এক আত্ম-উপলব্ধি, জীৱন-বীক্ষা। কবিৰ অতীত ইতিহাস আৰু জীৱনৰ বাকী থকা সময়ৰ আশাৰ এক কাব্যময় প্ৰকাশ।
*******************