আখৰুৱা : literati গোটৰ কবিতাৰ পৰ্যালোচনাঃ পুনৰীক্ষণ-(৩১) তৃতীয় খণ্ডঃ ১৬ৰ পৰা২২ ডিচেম্বৰ ২০১৫ পৰ্যালোচক- পৰিমালা কোঁৱৰ (Porimala Konwar)

নমস্কাৰ।

আখৰুৱাঃ literati গোটৰ কবিতাৰ পুণৰীক্ষণৰ বাবে ১৬ৰ পৰা২২ ডিচেম্বৰ ২০১৫লৈ অহা কবিতাৰ পৰা কেইটামান কবিতাহে বাছনি কৰা হ'ল। আমি পুখুৰীত সাঁতুৰা মানুহ, সাগৰলৈ হাত মেলিছো। লহৰেহে জানে আদৰি লয় নে নলয়। চেষ্টাৰ অসাধ্য একো নাই। সেয়ে কবিতা কেইটা পুণৰীক্ষণ কৰোঁতে নিৰপেক্ষ আৰু সৰলভাবে কৰাৰ চেষ্টা কৰিছো। ভুল ক্ৰুটি দেখিলে আঙূলিয়াই দি আমাক উৎসাহিত কৰাৰ লগতে আখৰুৱা গোটৰ এই প্ৰয়াসক উপকৃত কৰিব বুলি আশা কৰিলোঁ।
পুণৰীক্ষণ কৰিবলৈ লোৱা কবিতা কেইটা একাদিক্ৰমে আগবঢ়াবলৈ লৈছো। প্ৰথমতেই আলোচনা কৰিব বিচাৰিছো কবি সুনীল অমিয়ৰ এটি কবিতা-

কুমজেলেকুৱাই কামুৰি খোৱা বুকুঃ________কবি=সুনীল অমিয়

বিষণ্ণতাৰ কোৰাছ
মিছাতেই নক'বা
জোনাক ভালপাওঁ বুলি
ভাল পাবলেও
থাকিব লাগে এটা মন
ফুটপাথত জীবাস্মৰ শাৰী
কুমজেলেকোৱাই
কামুৰি খোৱা বুকু
গাখীৰৰ পৰিবৰ্ত্তে
বিজলুৱা পুঁজ
"লাইট ৰেডিছ"
লীজত পোৱা জীৱন
ভাগৰুৱা ছামুৰাই
কিছু কবলৈ থাকিল
কিছু শুনিবলৈ থাকিল
নিৰ্বাক ধদোৱা সময়
দৈন্যতাৰ পাচালী
অন্ধৰ কিবা দিন,
কিবা ৰাতি
কিয়েই বা পৰুৱা,
কিয়েই বা হাতী
জীৱন্তত নাপায় ভগা ঢাৰি
শ্মশানত শীতল পাটী
কবিতা নহয় লিখিছো
বেবেৰিবাং
পথাৰত নাই ধান,
অপৈতা নৰাৰ পাহাৰ
ছেঃ
পেঁপা এটাও বনাব নোৱাৰি

কবিতাত ব্যৱহাৰ কৰা প্ৰতীক, ব্যঞ্জনা আৰু ভাৱৰ গভীৰতাই কবিতাক সুন্দৰতা প্ৰদান কৰা দেখা যায়। তাতে যদি শব্দ-সজ্জা সুন্দৰ হয় তেন্তে কবিতা হৈ পৰে পাঠকৰ ওচৰ চপা এক অনুভৱ।

কবি সুনীল অমিয় দেৱৰ কবিতাটোৰ শিৰোনামাত লুকাই আছে প্ৰতীকী ব্যঞ্জনা। গতিকে এইটো এটা সুন্দৰ কবিতা বুলি ক'ব পাৰি। কুমজেলেকুৱাই কামুৰিলে এক বিজলুৱা ঘাঁ হয়। এই ঘাঁৰ পৰা বিষ অনুভৱ হয়। কবিৰ মনত কিছুমান কথাই ঘাঁৰ সৃষ্টি কৰিছে। যাৰ বাবে কবিৰ কলমেৰে নিগৰি আহিছে কিছু ক্ষোভ। কবিতাটোত ব্যৱহাৰ কৰা চিত্ৰকল্প আৰু প্ৰতীকে কবিতাটোক মাত্ৰা প্ৰদান কৰিছে।

"কুমজেলেকুৱাই কামুৰি খোৱা বুকু
গাখীৰৰ পৰিবৰ্তে
বিজলুৱা পুঁজ"
এই পংক্তিটোৰ ইংগিতময়তাই কবিতাটোক গভীৰ অৰ্থ প্ৰদান কৰিছে।

"লীজত লোৱা জীৱন
ভাগৰুৱা চামুৰাই " -সৈনিকৰ জীৱনটো নিজৰ বাবে নহয়। তেওঁ যেন নিজৰ বাবে ভাগৰি পৰা নাই, ভাগৰি পৰিছে দেশৰ বাবে। কবিতাত ব্যৱহাৰ কৰা অন্ধ শব্দটোৰে বক্ৰোক্তি কৰিছে।অন্ধৰ যিদৰে দিনৰাতি, পৰুৱা হাতী আদিৰ পাৰ্থক্য খেলিমেলি হয়, সেই দৰে শাসনতন্ত্ৰৰ নিদেৰ্শনাত কবি বিচলিত আৰু কৰ্ম আৰু কাৰ্য পাৰ্থক্যত কবিৰ মনটো অন্ধৰ অনুভৱৰ দৰে হৈছে। কবিতাটো লিখি থাকোতে হয়তো কবি নিজেই খেলিমেলি ভাবত পৰিছে। সেয়ে তেওঁ বেবেৰিবাং শব্দটো ব্যৱহাৰ কৰিছে। স্বদেশ প্ৰেমৰ ভাব এটা কবিতাটোৱে বহন কৰা দেখা যায়। মাজে মাজে কবি যেন নিৰাশাত ভূগিছে আৰু সেই নিৰাশা ক্ষোভলৈ পৰিবৰ্তি হৈছে।

কবিগৰাকীৰ পৰা আমি অনেক কবিতা আশা কৰিব পাৰো। তেখেতৰ উজ্বল ভৱিয্যত কামনা কৰিলোঁ।
__________________________________

২) দ্বিতীয়টো কবিতা হৈছে কবি নিশাংক মিলনৰ 'কেতিয়াবা' শীৰ্ষক কবিতাটো।

কেতিয়াবাঃ_____কবিঃ নিশাংক মিলন

কেতিয়াবা সময় কটোৱাতো
বৰ কষ্টকৰ হৈ নপৰেনে ?
বৰ কষ্টকৰ হৈ নপৰেনে
চিগাৰেটৰ ধোৱাৰ শূন্যতা,
কেতিয়াবা ফিকা হৈ নপৰেনে হঠাতেই
পৃথিৱীৰ সকলো ভাল লগা কবিতা,
খায়াম, নৱকান্ত অথবা নেৰুদা ?
গধুলিৰ হাতত মায়াময় আবেলি
যেতিয়া থমথমকৈ বহি থাকে
সকলো বিৰাগ সামৰি,
পৃথিৱীৰ সকলো দুখৰ নদী
সাতুৰি পাৰ হৈ আহি
নতুনকৈ প্ৰেমিক হব মন যায়;
অযুত ৰাতি আপেক্ষা কৰি ৰব মন যায়
বেলিফুলৰ দৰে দুটা চকুৰ,
যাৰ বাবে
প্ৰতিটো ঋতুৱেই সেউজীয়া,
যাৰ ওচৰত প্ৰতিখন টলবল চকুৰ চহৰ
সুখী সুখী ভাবৰ উপত্যকা ;

কবি নিশাংক মিলনৰ "কেতিয়াবা" শীৰ্ষক কবিতাটোৰ মাজেদি আমি এটা আশাবাদৰ সুৰ দেখা পাওঁ। মানুহ মাত্ৰেই আশাবাদী। তাক যদি ছন্দোময় ভাষাৰে গতি প্ৰদান কৰে, তেন্তে পাঠকক এবাৰলৈ হ'লেও ভাবিবলৈ বাধ্য কৰায়।

এই কবিতাটোত ব্যৱহাৰ কৰা চিত্ৰকল্প আৰু প্ৰতীকে কবিতাটোক এক মাত্ৰা প্ৰদান কৰিছে। কবিয়ে চিন্তাৰ চাকনৈয়াত পৰি সকলো কবিতাকে ফিকা (গাখীৰ চেনি নোহোৱা) অৰ্থাত স্বাদ হীন /নিৰুদ্বেগ অনুভৱ কৰিছে। হয়তো নিসংগতাই নিৰাশাৰ কাৰণ হৈ পৰিছে কোনোবা এটা সময়ৰ।

বৰ কষ্টকৰ হৈ নপৰেনে
চিগাৰেটৰ ধোৱাৰ শূণ্যতা
কেতিয়াবা ফিকা হৈ নপৰেনে হঠাতেই
পৃথিৱীৰ সকলো ভাল লগা কবিতা.........সময়বোৰ যেতিয়া দুঃসময় হৈ পৰে তেতিয়া একোকে ভাল নলগা যেন লাগে আৰু চিগাৰেটৰ ধোঁৱাৰদৰে মাথো শূন্যতাত উপঙি ফুৰা যেন লাগে। সেয়ে তেওঁ সুখ সন্ধানত ধাৱমান হৈছে।

সকলো বিৰাগ সামৰি
পৃথিৱীৰ সকলো দুখৰ নদী
সাতুৰি পাৰ হৈ আহি
নতুনকৈ প্ৰেমিক হ'বৰ মন যায়

কবিয়ে সুখ সন্ধানৰ মাজত আমনি কৰা বিৰাগ ভাৱক সামৰি থৈ নতুনকৈ প্ৰেমিক হৈ সুখৰ সন্ধান কৰিব খুজিছে ।বহু অপেক্ষাৰ পিচত বিচাৰিছে আশা কৰাৰ দৰে এখন সুখৰ উপত্যকা।

কবিতাটোত ব্যৱহাৰ কৰা চিগাৰেট, ধোঁৱা, নদী, বেলিফুল, উপত্যকা আদি শব্দবোৰ প্ৰতীক হিচাবে ব্যৱহাৰ কৰা দেখা গৈছে। চকুৰ সতে বেলিফুলৰ তুলনাৰে সুন্দৰ চিত্ৰকল্প অংকণ কৰিছে। কবিতাটোৰ ছন্ধোময় ভাষা আৰু গতিয়তাই কবিতাটোক আবেদনময় কৰি তুলিছে। কবিতাটোত ভাৱৰ যতি পৰা দেখা নগল।
কবি নিশাংক মিলনৰ পৰা আমি আৰু অনেক ভাল ভাল কবিতা আশা কৰিব পাৰোঁ।তেওঁৰ উজ্বল ভৱিয্যত কামনা কৰিলো।
______________________________________________________

৩) কবি উৎপল জোনাক হাজৰিকাৰ 'নাৱৰীয়া' শীৰ্ষক কবিতাৰ আলোচনালৈ আগবাঢ়িছো।

নাৱৰীয়াঃ________কবিঃ উৎপল জোনাক হাজৰিকা

মই সাগৰ দেখা নাই
অদুৰ ভবিষ্যতেও দেখিম নে নাই নাজানো
নৈ দেখিছো
নৈৰ পাৰ আছে
মাজে মাজে মই পাৰত বহো
নৈয়ে বহু কথা পাতে মোৰ সতে
গোপন কথা
চৰাইৰ কথা
নিশাৰ কথা
তৰাৰ কথা
আমি মেল পাতো কেতিয়াবা
দুয়ো গুচি যাওঁ
কোনো নোযোৱা বাটেৰে
নৈ বৈ গৈ থাকে
তাই সাগৰৰ প্ৰমিকা
মই ৰৈ থাকো
মোৰ কোনো প্ৰেমিক নাই
মাজে মাজে তাই ওফোন্দ পাতে
ময়ো
তাই বাউলি হয় মাজে মাজে
ময়ো
মোৰ মেলা চুলিত হেনো ৰাতিয়ে বাহ বান্ধে
তাই চুলি নেমেলে
মেলিব নাজানে
তাই সাবতিব জানে
কেতিয়াবা মোকো মাতে
আহ
মই নাযাওঁ
মোৰ মেলা চুলিত কপৌৱে ৰুণ দিয়ে
তাইৰ বুকুৰ চিকমিক আঁচলত
বালিচন্দাই বাহৰ পাতে
এয়া জলকুঁৱৰীৰ সাধু
আইতাই কোৱা
মই সেই জলকুঁৱৰীৰ সাধু শুনা
ফাগুনে অজলা কৰা নাৱৰীয়া
কবিতাটোত অংকণ কৰা নাৱৰীয়া জনৰ ছবিখন সুন্দৰ ভাবে উপস্থান কৰা দেখা গৈছে।নদীৰ সতে সহবাস কৰা নাৱৰীয়াজন কেতিয়াবা নদীৰ সতে একাত্ম হৈ পৰে। নিসংগ সময়বোৰ তেওঁ নদীৰ সতে কথা পাতে, সময় কটায়।
"আমি মেল পাতো কেতিয়াবা
দুয়ো গুচি যাওঁ
কোনো নোযোৱা বাটেৰে
নৈ বৈ গৈ থাকে
তাই সাগৰ প্ৰেমিক
তাই বাউলি হয় মাজে মাজে
ময়ো "

নদীৰ সতে কথা পাতি গৈ থকা নাৱৰীয়াই নদীৰ প্ৰেমিকৰ কথা জানিব পাৰি, নিজৰ ভাব সলনি কৰিছে- আইতাকৰ সাধু কথাৰ জলকুঁৱৰীৰ ছবি মানস পটত আঁকি লৈ।জলকুঁৱৰীৰ লগত তেওঁৰ ৰূপৰ তুলনা নহয়। তেওঁৰ মেলা চুলি নদীৰ বতাহ লাগি ৰুক্ষ।চৰাইৰ বাহৰ দৰে জট লগা। জলকুঁৱৰীৰ ৰূপ লাৱণ্যৰ দৰে মনটোও সুন্দৰ। তাইৰ আঁচলৰ দৰে বহল বুকুত বালিচন্দাই বাহৰ পাতি চিকমিকাই থাকে। তাই সকলোকে সাৱটি ল'ব জানে।

কবিতাটোত শব্দৰে অঁকা এখন ছবি দেখিবলৈ পাওঁ। যাক কবিতাৰ ভাষাত চিত্ৰকল্প বুলি কোৱা হয়। কবিতাটোত এটা ভাবে আন এটা ভাবলৈ গতি কৰা যেন লাগিলেও ভাবৰ যতি পৰা নাই। নাৱৰীয়া জনে নদীৰ প্ৰেমিকৰ কথা জানি জলকুঁৱৰীৰ ছবি কল্পনা কৰিছে আৰু ভাবে ঠাই সলাইছে। কবিতাটোত ব্যৱহাৰ কৰা নদী, সাগৰ, জলকুঁৱৰী, বালিচন্দা আদি প্ৰতীকে কবিতাটোৰ সৌন্দয্য বঢ়াইছে। চুলিৰ উপমা বৰ সুন্দৰ। কবিতাটোৰ শেষত ব্যৱহাৰ কৰা "অজলা নাৱৰীয়া" শব্দই কবিতাটোৰ ভাব যে সৰল, কবিয়ে তাকেই প্ৰমাণ কৰিছে। কবিতাটোৰ অৰ্থলঙ্কাৰ সুন্দৰ। শেষত, কবিৰ পৰা আৰু ভাল ভাল কবিতা পোৱাৰ আশা কৰিব পাৰোঁ।
_________________________________________________________

৪) পুনৰীক্ষণৰ বাবে বাছনি কৰা চতুৰ্থ কবিতাটো হ'ল-

শীতঃ__________কবিঃ ৰঞ্জন বৰ্মন
.
ৰাতি
গভীৰ হৈ অহাৰ লগে লগে
ৰাজপথত কুকুৰৰ ৰাউচিৰ
তালে তালে
ভিকহুৰ কামি হাড়বোৰে
নৃত্য কৰে
আৰু
এইবাবেই
চহৰখনে শুব নোৱাৰে

এইটো এটা প্ৰতীকধৰ্মী কবিতা। কবিতাৰ মাজেৰে শীতৰ এখন যেন স্থিৰ চিত্ৰহে। শীত বুলি ক'লে যি ঠাণ্ডা আমি অনুভৱ কৰোঁ, সেই ঠাণ্ডাত ভিকহুৰ গাত ল'বলৈ ভাল উমাল কাপোৰেই নাই আৰু তাতে যদি ভোকাতুৰ হয়! শীতৰ নিশা সকলো শুই পৰিলেও ভোকাতুৰ পেটৰ টোপনি নাহে আৰু যদি তেনে নিশাবোৰত কুকুৰে ৰাউচি জোৰে কেনেকৈ টোপনি যায়! চহৰখনত থকা অনেক ভোকাতুৰে নিশাবোৰ তেনেকৈয়ে কটায়। এফালে ভোক আনফালে দুৰ্বল শৰীৰ। ভোকত শৰীৰেও টোপনিক সংগ নিদিয়ে। ভিকহু পেটৰ দৰে চহৰখনো যেন ভোকাতুৰ সৰু চহৰৰ পৰা ডাঙৰ চহৰ হোৱাৰ তাৰণাত।

অতি কম শব্দৰে প্ৰকাশ কৰা কবিতাটোৰ অৰ্থৰ গভীৰতাই কবিতাটোক মাত্ৰা প্ৰদান কৰিছে। কুকুৰ, ভিকহু আদি শব্দ প্ৰতীক হিচাবে ব্যৱহাৰ কৰা দেখা গৈছে। ভাব আৰু শব্দই প্ৰমাণ কৰে যে কবিৰ কবিতাৰ পৃথিৱীখন চিনাকী। এনেদৰে কবিয়ে কবিতাৰ বাটত আগুৱাই যাওক, তাকেই কামনা কৰোঁ।
________________________________________________________

৫) নাস্তিক জনৰ কথাৰেঃ________________কবিঃ সীমান্ত শাণ্ডিল্য

ঈশ্বৰ বিচাৰি ফুৰিছিল তেওঁ
প্ৰয়োগশালাত
আৱিস্কাৰ কৰিছিল
ৰোগাক্ৰান্ত
কোনবা জণ্ডিচ
কোনবা ডাইবেটিছ
কোনবা কৰ্কট
কোনোবা হৃদৰোগ
কোনবা এইচ আই ভি ৰে
তেতিয়া
ঘোষনা কৰিলে
আচলতে ঈশ্বৰ বুলি
কোনো অস্তিত্ব নাই
ঈশ্বৰ ৰুগ্ন হ'ব নোৱাৰাৰ যুক্তিত
তাৰ পিচত
জৰা নিৰাময় নিমিত্তে তেওঁ
নিমগ্ন
নিমিত্ত হ'ল
দিন
সপ্তাহ
মাহ
বছৰ
যুগ
.......
পাৰ হোৱাৰ পিচত
শতিকাৰ আৰম্ভণিত
তেওঁৰ উশাহ তৰা হোৱাৰ তিথিত
মানুহবোৰে
শিলত বন্দী কৰিলে
ঈশ্বৰ সজালে তেওঁক
অলৰ অচৰ
আচলতে ঈশ্বৰ বুলি
কোনো অস্তিত্ব নাই
বুলা তেওঁৰ কথাষাৰি
পাহৰিলে
মানুহবোৰ
আকৌ ৰোগাক্ৰান্ত হ'বলৈ ধৰিলে

কবিতাটোৰ নামকৰণতে কবিৰ ঈশ্বৰৰ প্ৰতি এক আক্ষেপ দেখা যায়। ঈশ্বৰৰ প্ৰতি থকা বিশ্বাসৰ আঁৰত গঢ়ি উঠা জীৱন শৈলীৰ প্ৰতি যুক্তি আৰু বিশ্বাস, অবিশ্বাসৰ মাজেৰে কবিতাটো আগবাঢ়িছে। কিছুমান ৰোগৰ উপশম হলেও নিৰাময়ৰ উপায় মাথো ঈশ্বৰতহে ভৰসা। কবিয়ে সেই ৰোগবোৰৰৰ কথা উল্লেখ কৰিছে। ৰোগবোৰ যেতিয়া অনেক চেষ্টাৰ পিচতো ভাল নহয়, তেতিয়া ভাবিবৰ মন যায় ঈশ্বৰৰ অস্তিত্ব আছে নে নাই।

"আচলতে ঈশ্বৰ বুলি
কোনো অস্তিত্ব নাই
ঈশ্বৰ ৰুগ্ন হব নোৱাৰাৰ যুক্তিত" - এই পংক্তিটো ঈশ্বৰ সম্বন্ধে যুক্তিপূৰ্ণ উক্তি। আস্তিক সকলে ৰোগ নিৰাময়ৰ বাবে অনেক সময়ত ঈশ্বৰৰ ভৰষাত পাৰ কৰে। (এদিন বুদ্ধই ও জৰা মৃত্যুৰ সন্ধান চলাইছিল) যি সকলে শতিকাৰ আৰম্ভণিতে ঈশ্বৰৰ সন্ধানত নামিছিল, তেওঁৰ মৃত্যুৰ পিচত তেওঁকেই ঈশ্বৰ সজাই শিলৰ মূৰ্তি সাজি বিশ্বাস কৰিবলৈ লয়। ঈশ্বৰ বিশ্বাস হেৰুৱাই পেলালেই যেন তেওঁলোক আকৌ ৰোগাক্ৰান্ত হৈ পৰিব।

কবিতাটোৰ মূল বিষয় ঈশ্বৰতত্ব। "উশাহ তৰা হোৱাৰ তিথিত"= এই বাক্য শাৰীত দেখা পাওঁ শব্দ পুঞ্জৰ প্ৰচ্ছন্ন অৰ্থ যুক্ত ব্যঞ্জনাময় ৰূপ। তেওঁৰ কবিতাটোৱে অৰ্থব্যঞ্জক।

কবিয়ে কবিতাৰ সাধনা কৰিছে সেয়ে তেওঁৰ কলমেৰে এনে কবিতা নিগৰি আহিছে। আগলৈ তেওঁৰ পৰা আৰু অধিক কবিতা আশা কৰিলোঁ।
টোকাঃ ইয়াত আৰু এটা কবিতাৰ আলোচনা যোগ কৰা হ'ব। সেয়া হ'ল-
_______________________________________________________

৬) এই পুনৰীক্ষণৰ শেষৰটো আলোচনা, কবি মুকুন্দমণি গগৈৰ কবিতা 'মৃত্যু'

মৃত্যু________কবিঃ মুকুন্দমণি গগৈ

যি বাটে দি
আহি আছিলো
সেই বাটতে এদিন
থমকি ৰ'লো ৷
মাঁথো সিপাৰত আৰম্ভ হৈছিল
যম ডাকিনিৰ চিঞৰত
উতনোৱা সপোনৰ
এজাক গৰ্ভীৰ ৰাতি ৷৷

এই কবিতাটোৰ মাজেৰে ক্ষন্তেকৰ ভাব এটা ধৰি ৰাখিবলৈ চেষ্টা কৰা দেখা গৈছ। জন্মৰ পৰা জীৱনৰ যিটো বাটেৰে আহি আছিল, সেই বাটতে থমকি ৰ'ব লগা হ'ল। অৰ্থাৎ জীৱনৰ বাটত থমকি ৰোৱা মানে মৃত্যু। হয়তো জীৱনৰ সমাপ্তি নাইবা সপোনৰ মৃত্যু। যম ডাকিনীৰ (নিশা বিকট চিঞৰ মৰা এবিধ চৰাই) চিঞৰত নিশাৰ সপোন ভাঙি যোৱাৰ দৰে, তেওঁৰো সপোনবোৰ ভাঙি গ'ল। কবিতাটোৰ শিৰোনামা "মৃত্যু" যদিও, কিহৰ মৃত্যু স্পষ্ট নহল। সপোনবোৰ উতনুৱা হোৱাৰ বাবে হয়তো সপোনৰ মৃত্যু হ'ল। কবিতাটোৰ গতিময়তাত কবিয়ে যেন ভাবটো ধৰি ৰাখিবলৈ চেষ্টা কৰি থাকিল। অৱশ্যে আৰু অলপ ভাব সম্প্ৰসাৰণ কৰাহেঁতেন শিৰোনামাই তাৎপৰ্য বহন কৰিব পাৰিলেহেঁতেন।

কবিতা চৰ্চাৰ ক্ষেত্ৰত কবিক নবীন যেন লাগিল। তেওঁ কাব্য চৰ্চা কৰি, আমাক ভাল ভাল কবিতা উপহাৰ দিব পাৰিব বুলি আশা ৰাখিলোঁ।